اصلاح الگوی مصرف از نگاه اسلام صفحه 72

را رعایت نموده و از این راه، به اصلاح الگوی مصرف عمومی نیز، کمک نماید.

با این حال، از آموزه­های دینی بر می­آید که به جز عرف و عادت، عوامل دیگری نیز در تعیین کالاها و خدمات مصرفی تأثیر گذارند،-همچون درآمد فرد- که در مباحث بعدی خواهد آمد.

هفت. مسأله شأن و تحلیل صحیح آن

اشاره

چهارمین مطلبی که پیشتر اشاره شد، آن بود که در تعیین نوع و مقدار کالاهای مصرفی، افزون بر نیاز جسمی، بایستی عزّت و شرافت فرد نیز، مورد توّجه قرار گیرد، این همان است که فقیهان، گاه ازآن به «شأن» تعبیر می­کنند. اکنون پرسش این است که به طور دقیق شأن افراد یعنی چه و تا چه حدّ می تواند بر الگوی مصرف تاثیر گذار باشد؟

برخی چنین می پندارند که افراد برخوردار از مقام و موقعیت بالای اجتماعی، بایستی در چگونگی و مقدار مصرف، به گونه ای متفاوت از مردم عادی عمل نمایند و با بهره مندی از امکانات بیشتر، به تجمّل گرایی و زندگی اشرافی روی آورند. اینان، چنین رفتاری را با مسأله «شأن» آنان، توجیه نموده اند و با الزامی انگاشتن آن، توجه به ساده زیستی را خلاف شأن آنان دانسته اند.

استناد علمی این مسأله، بحثها و جستارهای فقیهانه ای است که در آن، دست کم در بابِ های نفقه همسر، خمس، زکات و استطاعتِ حج، بحث «شأن» و لزوم رعایت آن بررسی شده است(1).

ولی به راستی آیا شأن به مفهوم پیشین که تنها دارا بودن موقعیت اجتماعی، توجیه کننده نوعی تجمّل گرایی است، از نگاه اسلام، پذیرفتنی است و آیا شأنیت، مصرف گرایی اشرافی را برای خواص ایجاد می کند؟