اصلاح الگوی مصرف از نگاه اسلام صفحه 87

با این حال، از برخی سخنان فقیهان، ممکن است لزوم در نظر گرفتن شأنیت به معنای نادرست آن نیز، برداشت شود. برای نمونه، شیخ طوسی در سخنی که پیشتر از او نقل کردیم، چنین گفت:

«پس اگر از خانواده­ای بزرگ و دارای شرافت و اصالت خانوادگی، مال و ثروت باشد... بر مرد لازم است برای او خادمی تهیه کند.(1)

مفهوم سخن پیش گفته محقّق بحرانی نیز آن است که هرگاه خانواده­ای در زمان ما، از بالاترین سطح معیشت و بهترین امکانات رفاهی بهره­مند باشند و کالاهای تجمّلی و تشریفاتی را به مقدار فراوان در اختیار داشته باشند، آن­گاه بر اثر حادثه­ای، در آمد آنان قطع یا کم شود، مجاز خواهند بود که از زکات، به مقدار فراوان بردارند تا جوابگوی زندگی اشرافی و تجمّلاتی شان باشد! چرا که عادت به این گونه زندگی دارند.

تردیدی نیست که این حکم، هیچ گونه دلیل استواری ندارد، بلکه در روایات مربوط به زکات، به صراحت چنین آمده است «حتی یلحقهم بالناس»(2) بر این اساس، نیازمندْ بایستی به مقداری زکات دریافت کند که به سطح عموم مردم برسد، نه آن که فراتر از حدّ عموم و به سطح مترفان و ثروتمندان جامعه ملحق شود.

هشت. نیازهای معنوی (عبادی)

از جمله تمایزات نظام اقتصادی اسلام با اقتصاد سرمایه داری و سوسیالستی، توجه به نیازهای معنوی و عبادی در کنار نیازهای مادّی جسمی است. بر اساس آموزه­های اسلامی، فرد مسلمان، در تخصیص در آمد و هزینه­ها، بایستی سهمی را نیز به تأمین نیازهای معنوی و اخروی خود اختصاص می­دهد. این بدان روست که هدف­ نهایی از مصرف قرب به حق و نیل به سعادت و کمال مادّی و معنوی و فرجام نیک اخروی است. بدین سبب، انسان بایستی در اوقات شبانه روز، بخشی را به عبادت و توجه به