اصلاح الگوی مصرف از نگاه اسلام صفحه 88

نیازهای معنوی و اخروی اختصاص می­دهد.(1) نیک روشن است که تأمین بخشی از نیازهای معنوی، در گرو صرف مال و هزینه کردن است. پاره­ای از این موارد، با تحقق شرایط، بر فرد مسلمان الزامی است، همچون: هزینه­های حجّ واجب بر مستطیع، پرداخت زکات، خمس، کفّارات و مانند آن، (2) و بخشی دیگر بدون وجود عنصر الزام، صرفاً مطلوبیت دارند، مانند صدقات مستحب، وقف و مشارکت در امور خیر و عام المنفعه.

در باره توجه به نیازهای معنوی در تخصیص در آمد، امام سجاد علیه السلام می فرمایند:

«لینفق الرجل بالقصد وبلغه الکفاف ویقدّم منه فضلاً لآخرته:(3) مرد باید با میانه روی و تا حدّ کفایت، هزینه نماید و افزون مالش را برای آخرتش پیش فرستند.»

ب) توجه به اولویت ها

نیک روشن است که نیازها و خواسته­های آدمی، گوناگون و پرشمار است و کالاهای مصرفی، به ویژه وسایل رفاهی و تشریفاتی، به حدّی فراوانند که عموم افراد، توانایی تهیه همه آنها را ندارند، از این روی، رعایت اولویت ها در تخصیص درآمد و مصرف، برای دستیابی به الگوی مصرف مناسب و جلوگیری از نارسایی ها و تضییع حقوق افراد، امری ضروری و اجتناب ناپذیر است. ضرورت این کار برای افرادی که

1- . نک: نهج البلاغه، حکمت 382؛ حرّانی، حسن بن علی بن شعبه، تحف العقول، ص433.
2- . گفتنی است، بر اساس آیات و روایات فراوان، صِرف نیازمندی محرومان، حقّی را بر عهده توانگران ایجاد می­کند و آنان-صرف نظر از شغل و صنف خود- بایستی سهمی از درآمد خود را، برای کمک به آنان ویژه سازند. این مهم، در آیات با تعبیراتی همچون «حق معلوم»، «اطعام مسکین» و مانند آنها و در روایات با عباراتی همچون «زکات باطنی» مطرح شده است. ضمن آن که تحقیق و تأمل نشان می­دهد پرداخت «زکات» نیز که در 30 آیه، فرمان داده شده یا مورد تأکید قرار گرفته، خصوص زکات به مصطلح فقهی نیست، بلکه هر گونه کمک مالی توانگران به محرومان را شامل شود. نمونه آیات و روایات را بنگرید در: معارج(70)، آیات24- 25؛ ذرایات(51)، آیه19؛ مدثر(74)، آیات38- 48؛ حاقه(69)، آیات25- 37؛ ماعون(107)، آیات1- 3؛ توبه(9)، آیات34- 35؛ شیخ کلینی، الکافی، ج3، صص498- 500، نیز نک: ایروانی، جواد، «باز کاوی مفهوم و کاربرد واژه­های «زکات» و «صدقه» در روایات »، علوم حدیث، ش48، صص152- 171.
3- . شیخ کلینی، الکافی، ج4، ص52.