درسنامه گزیده سیمای عقاید شیعه صفحه 128

دست می‌آورد، هر چند از راه غیر جنگ، بلکه از طریق کار عادی دنیوی یا اخروی باشد و از آن با تعبیر «مغانم کثیره» یاد کرده است.(1)در روایاتی هم کلمه مغنم و غنیمت و غُنم به کار رفته که حضرت رسول (ص) آن‌ها را در معنای بهشت، آثار ماه رمضان به کار برده است.

از مجموع کاربردهای این کلمه در قرآن و حدیث و کتب لغت و استعمالات عرب بر می‌آید که معنای آن مطلق دستاورد انسان است، چه از دشمن یا غیر او. در دوره‌های اخیر، به عنوان یک اصطلاح شرعی در مورد غنایم جنگی به کار رفته است و آیه یاد شده در اولین نبرد مسلمانان، تحت فرمان پیامبر خدا (ص) نازل شده است و این کاربرد، تطبیق مفهوم کلی آن بر یک مورد خاص است.

وقتی مفهوم لفظ، هر دستاورد انسان است، ورود آن در موردی خاص، مفهوم آن را تخصیص نمی‌زند و دایره مفهوم عام آن را محدود نمی‌سازد. اینک مروری بر روایات در این مورد داشته باشیم:

١. وجوب خمس در معدن از باب غنیمت

اهل‌سنت متفقند که در رکاز (گنجینه طلا و نقره) خمس است و در معادن اختلاف دارند و حنفیه و مالکیه در آن به وجوب خمس قائل‌اند و شافعیه و حنبلی‌ها به یک‌چهلم. حنفی‌ها در وجوب خمس در معادن، به قرآن و سنت و قیاس استدلال کرده و آیه وَ اِعْلَمُوا أَنَّمٰا غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْءٍ فَأَنَّ لِلّٰهِ خُمُسَهُ را ذکر کرده و معدن را غنیمت شمرده‌اند و از سنت هم