معرفت توحید و عدل صفحه 134

1- الاحتجاج 1: 92.

2- التوحید: 361.

به انجام کارهای زشت انسان ها نمی شود. از این رو، در دو حدیثی که قبلاً نقل شد، آمده بود:

«الْعَدْلُ أَلّا تَتَّهِمَهُ»(1)

«عدل آن است که خدا را متهم نسازی.»

«أمَّا الْعَدْلُ فَأَنْ لاتَنْسِبَ إلی خالِقِکَ ما لامَکَ عَلَیْهِ».(2)

«عدل این است که کاری را که تو را در انجام آن ملامت می کند، به آفریدگارت نسبت ندهی.»

همچنین از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده است که فرمودند:

«ما عَرَفَ اللهَ مَنْ شَبَّهَهُ بِخَلْقِهِ، وَ لا وَصَفَهُ بِالْعَدْلِ مَنْ نَسَبَ إلَیْهِ ذُنوبَ عِبادِهِ».(3)

«کسی که خدا را به آفریدگانش تشبیه کند، او را نشناخته است. و کسی که گناهان بندگانش را به او نسبت دهد، او را به عدل توصیف نکرده است.»

در برخی احادیث برای ردّ نظریه ی جبر، از ناسازگاری این نظریه با برخی از دیگر صفات خدا غیر از عدل، استفاده شده است. از امام رضا (علیه السلام) در این مورد سؤال شد که آیا خدا بندگانش را بر گناهان مجبور کرده است؟ حضرت فرمودند:

«اللهُ أَعْدَلُ وَ أحکَمُ مِنْ ذلک»(4)

«خدا عادل تر و حکیم تر از آن کار است.»

اگر حکمت را به معنای محکم و متقن بودن کار و قرار دادن هر چیز در جای مناسب خود بدانیم، مجبور کردن انسان به گناه و مجازات او به خاطر انجام گناه با حکمت ناسازگار خواهد بود، چرا که مجازات با کسی تناسب دارد که آزادانه مرتکب گناه شده است، در حالی که انسانِ مجبور، چنین نیست.

در حدیثی که از امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) نقل شده، آمده است:

«إنَّ اللهَ أرْحَمُ بِخَلْقِهِ مِنْ أنْ یُجْبِرَ خَلْقَه عَلَی الذُّنوبِ ثُمَّ یُعَذِّبَهُم عَلَیها.»(5)