معرفت توحید و عدل صفحه 14

1- نهج البلاغه، خطبه 186، ص 273.

2- کافی 1/ 141، ح 7 و ر. ک: نهج البلاغه، خطبه 182.

مرحله دوم: اثبات آفریدگار از راه سیر انفسی

محصول نهایی این راه نیز تجلی خداوند بر عقول است و شرط پیمودن چنین سیری، رفع تعلقات دنیوی و بازگشت به خود است. منظور از این گونه تعلقات، تنها وابستگی های بدنی و جسمی نیست، بلکه مراد اصلی وابستگی های فکری و قلبی است. گرچه انجام چنین کاری به طور کامل، مشکل می نماید، اما به همان درجه ای که حاصل شود، سیر انفسی ادامه می یابد و نتایج آن بر سالک ظهور می نماید.

پس از رهایی از هواهای نفسانی و کنار گذاشتن افکار و اندیشه های بشری، انسان می تواند به خود بازگردد و روح و جان خویش و مصنوعیت و فقر وجودی آن را وجدان کند. در این وضعیت روحی، آدمی خود را در حال تغییر و تبدّل و وابستگی می یابد و به حس درونی، درمی یابد که قائم به غیر است؛ اما در عین حال- نظیر آنچه در سیر آفاقی بیان شد- تغییردهنده خود را نمی شناسد زیرا ذات مقدسش، همان گونه که از چشم ها محجوب است، از عقول و همه قوای بشری محجوب است:

إِنَّ اللهَ احْتَجَبَ عَنِ العُقُولِ کَمَا احْتَجَبَ عَنِ الْأَبْصار.(1)

خدا همان گونه که از چشمها پنهان گشته، از خردها نیز پنهان شده است.

لا تُحِیطُ بِه الْأَبْصارُ وَ الْقُلُوب.(2)