- پیشگفتار 1
- اشاره 3
- 1- سیر کلی مباحث کتاب 3
- 2- فضیلت معرفه الله و آثار آن 4
- اشاره 9
- مرحله اول: اثبات آفریدگار از راه سیر آفاقی 10
- مرحله دوم: اثبات آفریدگار از راه سیر انفسی 14
- اشاره 18
- اشاره 21
- مرحله دوم: راه های تذکر و یادآوری معرفت فطری 53
- اشاره 53
- اشاره 57
- مرحله سوم: تسلیم و ایمان در خداشناسی دینی 75
- اشاره 75
- 1- ارتباط اراده با دواعی و سائقه ها 79
- اشاره 79
- اشاره 89
- 2- ویژگی های روح ایمان 91
- 3- ایمان و قلب 92
- 4- ایمان و عمل 93
- 5- درجات ایمان 94
- اشاره 102
- اشاره 126
- نظریه جبر و نقد آن 127
- 1. نظریه جبر 127
- اشاره 127
- 2. دلایل نظریه جبر و نقد آن 130
- 3. جبر علّی و نقد آن 135
- 1. معانی تفویض 140
- اشاره 140
- 2. دلایل نظریه ی تفویض و نقد آن 142
- 3. معنای قدریه 146
- اشاره 155
- 3. مفهوم قضا و قدر 161
- اشاره 162
- 4. اقسام قدر و قضا 162
- 4/2. قدر و قضای تکوینی و ارتباط آن با اختیار انسان 164
- اشاره 167
- 1. مفهوم بداء 167
- 2. دلایل عقلی بداء 172
- 3. بداء و علم ازلی 173
- اشاره 174
- 4. آثار آموزه ی بداء 174
- 4/1. خداشناسی 174
- 4/3. انسان شناسی 175
- 5. اسباب بداء 176
- اشاره 179
- 2/1. شرور کیفری 183
- اشاره 183
- 2. حکمت شرور 183
- 2/2. شرور غیر کیفری 187
- 2/3. جمع بندی بحث 188
- 3. رویکرد کلام جدید به شرور و نقد آن 191
- اشاره 193
1- اصول کافی 1: 160.
2- همان 1: 160.
3- توحید صدوق: 361.
4- النهایۀ 3: 228.
5- همان 1: 287.
6- معجم مقاییس اللغۀ 4: 355.
داده می شود که در این صورت به معنای گذشت از گناه دیگران است.(1) وقتی ناسازگاری تفویض با کرامت مطرح می شود، ظاهراً جنبه اوّل مراد است، زیرا عجز و نقص _ که لازمه ی تفویض است _ با شرافت سازگار نیست.
3. معنای قدریه
در کتاب های حدیثی شیعه و سنّی، «قدریه» مورد نکوهش قرار گرفته اند. برای مثال از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که فرمودند:
«صِنْفَانِ مِنْ أُمَّتِی لَیْسَ لَهُمَا فِی الْإِسْلَامِ نَصِیبٌ: الْمُرجِئَۀُ(2) وَ الْقَدَرِیَّۀُ»(3)
برخی از این احادیث به طور کلّی قدریه را مورد مذمت قرار می دهند بدون آن که قدریه را تفسیر کنند. امّا برخی دیگر به تفسیر قدریه پرداخته اند. دسته اخیر نیز به دو دسته تقسیم می شوند: در یک دسته، قدریه در مورد مفوضه به کار رفته است و در دسته دیگر، در مورد جبریه. برای مثال از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) دو عبارت زیر در مورد قدریه نقل شده است:
«الَّذِینَ ضَاهَوُا النَّصَارَی فِی دِینِهِمْ، فَقَالُوا لا قَدَر.»(4)
«کسانی که شبیه مسیحیان هستند در دینشان و می گویند: تقدیر نیست [و ما به خودمان واگذاشته شده ایم].»
«قَوْمٌ یَزْعُمُونَ أَنَّ اللهَ سُبْحَانَهُ قَدَّرَ عَلَیْهِمُ الْمَعَاصِیَ وَ عَذَّبَهُمْ عَلَیْهَا.»(5)
«گروهی که گمان می کنند خدای سبحان، گناهان را بر آنان تقدیر کرد و به خاطر انجام گناهان، آن ها را کیفر می دهد.»
آنچه در درجه اول اهمیت قرار دارد، این است که هم نظریه ی تفویض و هم نظریه ی جبر از منظر عقلی باطل است و در آیات قرآن و احادیث مورد نکوهش قرار