معرفت توحید و عدل صفحه 155

فصل هفتم: قضا و قدر و ارتباط آن با عدل خدا

اشاره

مسئله «قضا و قدر»_ که گاه با تعابیری چون «سرنوشت» و «قسمت» از آن یاد می شود _ از مسائل مهم و پیچیده ی کلامی و فلسفی است. در علم کلام، مقصود اصلی تبیین ارتباط این مسئله با آزادی انسان و در نتیجه، عدل الهی و چگونگی سازگاری این دو مفهوم با هم است. و برای رسیدن به این مقصود، مفهوم قضا و قدر مورد بررسی قرار می گیرد.(1)

پرسش اصلی این است که اگر خداوند، همه چیز _ و از جمله افعال انسان ها _ را مقدّر کرده است، و به این تقدیر حکم و قضا نموده است، آیا در این صورت، جایی برای اختیار باقی می ماند یا خیر؟ و اساساً چگونه می توان میان تقدیر و اختیار جمع کرد؟ از سوی دیگر، از آن جا که در بحث قبلی اثبات شد که لازمه ی نفی اختیار انسان، ظالم بودن خداست، پس اگر لازمه ی تقدیر، نفی اختیار باشد، نتیجه ی تقدیر، ظالم بودن خدا خواهد بود.

براساس این دیدگاه، متکلّمان در ذیل مبحث عدل الهی، به قضا و قدر می پردازند و تفسیرهایی از قضا و قدر ارائه می دهند که با اختیار انسان _ و در نتیجه، عدالت پروردگار _ هماهنگ باشد.