- پیشگفتار 1
- اشاره 3
- 1- سیر کلی مباحث کتاب 3
- 2- فضیلت معرفه الله و آثار آن 4
- اشاره 9
- مرحله اول: اثبات آفریدگار از راه سیر آفاقی 10
- مرحله دوم: اثبات آفریدگار از راه سیر انفسی 14
- اشاره 18
- اشاره 21
- مرحله دوم: راه های تذکر و یادآوری معرفت فطری 53
- اشاره 53
- اشاره 57
- مرحله سوم: تسلیم و ایمان در خداشناسی دینی 75
- اشاره 75
- اشاره 79
- 1- ارتباط اراده با دواعی و سائقه ها 79
- اشاره 89
- 2- ویژگی های روح ایمان 91
- 3- ایمان و قلب 92
- 4- ایمان و عمل 93
- 5- درجات ایمان 94
- اشاره 102
- اشاره 126
- نظریه جبر و نقد آن 127
- 1. نظریه جبر 127
- اشاره 127
- 2. دلایل نظریه جبر و نقد آن 130
- 3. جبر علّی و نقد آن 135
- اشاره 140
- 1. معانی تفویض 140
- 2. دلایل نظریه ی تفویض و نقد آن 142
- 3. معنای قدریه 146
- اشاره 155
- 3. مفهوم قضا و قدر 161
- اشاره 162
- 4. اقسام قدر و قضا 162
- 4/2. قدر و قضای تکوینی و ارتباط آن با اختیار انسان 164
- اشاره 167
- 1. مفهوم بداء 167
- 2. دلایل عقلی بداء 172
- 3. بداء و علم ازلی 173
- 4. آثار آموزه ی بداء 174
- 4/1. خداشناسی 174
- اشاره 174
- 4/3. انسان شناسی 175
- 5. اسباب بداء 176
- اشاره 179
- اشاره 183
- 2. حکمت شرور 183
- 2/1. شرور کیفری 183
- 2/2. شرور غیر کیفری 187
- 2/3. جمع بندی بحث 188
- 3. رویکرد کلام جدید به شرور و نقد آن 191
- اشاره 193
1- نهج البلاغۀ: حکمت 287.
2- جامع بیان العلم: 418.
3- کنزالعمّال 1: 349.
داشته باشد. بنابراین کسی که به خدا ایمان دارد، باید نسبت به هر آنچه از سوی خدا به او می رسد راضی باشد، همان طور که از امام حسین (علیه السلام) نقل کردیم که فرمود: «کسی که به نیکو بودن اراده و اختیار خدا اعتماد داشته باشد، دلش نمی خواهد که در حالتی باشد غیر از حالتی که خدا برایش خواسته است.»
مطلب بالا در مورد سرّ قضا و قدر بود. امّا علم اجمالی به مفهوم قضا و قدر _ آن هم به گونه ای که به جبر و تفویض نینجامد _ اشکال ندارد و در احادیث نیز مطرح شده است.
3. مفهوم قضا و قدر
«قضا» در لغت به معنای حکم کردن و محکم کردن و تمام کردن کاری آمده است.(1) معنای لغوی «قدر» اندازه و مقدار است، و تقدیر چیزی، یعنی: مشخص کردن اندازه ی آن چیز و محدود کردن آن.(2)
در آیات و احادیث، قضا و قدر در معانی متعددی به کار رفته است. در حدیثی از امیرالمؤمنین (علیه السلام) ده معنا برای قضا و قدر در قرآن کریم ذکر شده است.(3) در اینجا، آن معنایی از قضا و قدر مراد است که با اعمال انسان ارتباط دارد. امّا توضیح مطلب:
هر چیزی که خلق می شود، مراحل و مقدماتی می پیماید و دو مرحله ی مهم از آن ها، قضا و قدر است.
از امام موسی کاظم (علیه السلام) درباره ی قدر سؤال شد. فرمودند:
«تَقْدیرُ الشَّیءِ مِنْ طُولِهِ وَ عَرْضِهِ.»(4)
«قدر اندازه گیری و مشخص کردن طول و عرض چیزی است.»
ایشان در جای دیگر در تفسیر قدر فرمودند: