- پیشگفتار 1
- 1- سیر کلی مباحث کتاب 3
- اشاره 3
- 2- فضیلت معرفه الله و آثار آن 4
- اشاره 9
- مرحله اول: اثبات آفریدگار از راه سیر آفاقی 10
- مرحله دوم: اثبات آفریدگار از راه سیر انفسی 14
- اشاره 18
- اشاره 21
- اشاره 53
- مرحله دوم: راه های تذکر و یادآوری معرفت فطری 53
- اشاره 57
- اشاره 75
- مرحله سوم: تسلیم و ایمان در خداشناسی دینی 75
- 1- ارتباط اراده با دواعی و سائقه ها 79
- اشاره 79
- اشاره 89
- 2- ویژگی های روح ایمان 91
- 3- ایمان و قلب 92
- 4- ایمان و عمل 93
- 5- درجات ایمان 94
- اشاره 102
- اشاره 126
- 1. نظریه جبر 127
- اشاره 127
- نظریه جبر و نقد آن 127
- 2. دلایل نظریه جبر و نقد آن 130
- 3. جبر علّی و نقد آن 135
- 1. معانی تفویض 140
- اشاره 140
- 2. دلایل نظریه ی تفویض و نقد آن 142
- 3. معنای قدریه 146
- اشاره 155
- 3. مفهوم قضا و قدر 161
- اشاره 162
- 4. اقسام قدر و قضا 162
- 4/2. قدر و قضای تکوینی و ارتباط آن با اختیار انسان 164
- اشاره 167
- 1. مفهوم بداء 167
- 2. دلایل عقلی بداء 172
- 3. بداء و علم ازلی 173
- 4. آثار آموزه ی بداء 174
- 4/1. خداشناسی 174
- اشاره 174
- 4/3. انسان شناسی 175
- 5. اسباب بداء 176
- اشاره 179
- 2. حکمت شرور 183
- اشاره 183
- 2/1. شرور کیفری 183
- 2/2. شرور غیر کیفری 187
- 2/3. جمع بندی بحث 188
- 3. رویکرد کلام جدید به شرور و نقد آن 191
- اشاره 193
1- الصحاح، معجم مقاییس اللغۀ، ماده ی قضا.
2- الصحاح، المصباح المنیر، معجم مقاییس اللغۀ، ماده ی قدر.
3- ر.ک: بحارالأنوار 93: 18.
4- اصول کافی 1: 150.
«هُوَ الْهَندَسَۀُ مِنَ الطُّولِ وَ العَرضِ وَ البَقاءِ.»(1)
«قدر، هندسه و اندازه گیری چیزی از لحاظ طول و عرض و بقاست.»
امام رضا (علیه السلام) در معنای تقدیر الهی فرمودند:
«هُوَ وَضْعُ الْحُدودِ مِنَ الآجالِ وَ الأرزاقِ وَالبَقاءِ وَالفَناءِ.»(2)
«تقدیر، مشخص کردن حدود یک چیز، از جهت اَجَل ها و روزی ها و مقدار بقا و زمان فناست.»
بدین سان، قبل از آن که خداوند فعلی را انجام دهد و چیزی را خلق کند، نخست محدوده ی مکانی و زمانی و دیگر خصوصیات آن را مشخص و معین می کند. این محدوده و خصوصیات، قدر نام دارد. و مشخص کردن این محدوده و خصوصیات، تقدیر نامیده می شود.
قضا به معنی حکم خدا به انجام فعل و خلقت یک چیز است. پس از آن که خداوند، اندازه و حدّ چیزی را در علم فعلی و لوح و تقدیر مشخص کرد، به ایجادش حکم می کند و سپس آن شیء در خارج موجود می شود.
امام رضا (علیه السلام) فرمودند:
«اَلْقَضاءُ هُوَ الإبْرامُ وَ إِقامَۀُ الْعَیْنِ.»(3)
«قضا، محکم و حتمی کردن و اقامه و ایجاد چیزی در خارج است.»
می بینیم که قدر بر قضا مقدم است. یعنی خداوند ابتدا به شیء اندازه می دهد و پس از آن، به صدور و تحقّق آن حکم می کند. بنابراین بهتر است به جای قضا و قدر، «قدر و قضا» گفته شود.
4. اقسام قدر و قضا
اشاره
قدر و قضای الهی، وقتی درباره ی افعال اختیاری انسان مطرح می شود، هم به معنی تشریعی به کار می رود، و هم به معنی تکوینی. بنابراین، چهار مسئله ی قابل بررسی وجود دارد: قدر تشریعی، قضای تشریعی، قدر تکوینی، قضای تکوینی.