معرفت توحید و عدل صفحه 172

1- ر.ک: توحیدصدوق: 167؛ تفسیر عیاشی 1: 330.

2- تفسیر عیاشی 2: 215.

گذشته از این که این معنا با علم مطلق الهی ناسازگار است. برخی دانشمندان پنداشته اند که بداء فقط به معنای ظهور بعد از خفا استعمال می شود و چون این معنا در مورد خدا محال است، بداء را به انسان یا ملائکه یا دیگر مخلوقات نسبت داده اند.(1) درحالی که بحث بر سر بدائی است که به خدا نسبت داده می شود نه بداء مخلوقات. گذشته از این که تنها یکی از معانی بداء، ظهور بعد از خفاء است و معنای دیگر بداء، پیدایش رأی جدید است. معنای اخیر، هم در قرآن و احادیث مورد تأیید قرار گرفته است، و هم از لحاظ عقلی مشکلی ندارد، بلکه عقل آن را اثبات می کند.

در قرآن کریم نمونه های متعددی از بداء به معنای تغییر در قضا و قدر نقل شده است. از جمله بداء در عذاب قوم یونس که با دعای مردم رفع شد،(2) همچنین بداء در مواعده ی موسی (علیه السلام) با خدا که از سی شب به چهل شب تغییر یافت.(3) همچنین بداء در ورود همراهان حضرت موسی (علیه السلام) به سرزمین مقدس که به جای آن سرگردانی در بیابان ها، نصیب آنان شد.(4)

در احادیث شیعه و سنّی، موارد بداء و اسباب آن به تفصیل مطرح شده است که طرح آن ها در حوصله ی کتاب نیست.(5)

2. دلایل عقلی بداء

بداء آموزه ای نقلی است که در قرآن و احادیث مطرح شده است. همچنین، ازنظر عقلی و وجدانی نیز قابل فهم و اثبات است، و درنتیجه، آموزه ای تعبّدی نیست.

هر انسانی با مراجعه به وجدان و علم حضوری خود، در می یابد که وضعیت موجودش می توانست به گونه دیگری باشد. مثلاً اگر فقیر است، می توانست غنی باشد. اگر مریض است، می توانست تندرست باشد و همینطور. علامت این امر بدیهی و