براهین جهان شناختی از دیدگاه ابن سینا و آکویناس صفحه 114

به خصوص در قسم حرکت ارادی - که بیانش خواهد آمد - براساس اراده و شوق، به سوی آن چه که خیر است، انجام می گیرد، و چنین چیزی کمال اولیه برای موجود بالقوه از آن حیث که بالقوه است، به حساب می آید.

از کلام شیخ در مبدأ و معاد که گفته: «ان شیئاً ثباته علی سبیل الحدوث فهو الحرکه»(1) استفاده می شود، که منظور شیخ از حرکت نیز همان تغییر تدریجی اشیاء است که برای اشیاء، ثبات و کمال به حساب می آید. کلام شیخ نشان می دهد که در واقع، حدوث اشیاء، ثبات و کمال اشیاء، به آن بستگی دارد و خود مصداقی از حرکت است.

ب) لوازم و شرایط تحقق حرکت

فلاسفه شش چیز را در تحقق حرکت، شرط و لازم دانسته اند:

الف) مبدأ حرکت؛

ب) منتهای حرکت؛

ج) مسافت و مقوله حرکت، یعنی چیزی که حرکت به آن نسبت داده می شود، نظیر نسبت حرکت وضعی به مقوله «وضع» و نسبت حرکت انتقالی به مقوله «اَین»؛

د) موضوع حرکت، که منظور از آن، جسم یا صورت جسمیه است که حرکت به عنوان عوارض تحلیلیه وجود سیال نیاز به چنین موضوعی دارد؛

ه -) فاعل و محرک حرکت، که هر حرکتی در تحقق خود، نیاز به فاعل و محرک دارد؛