براهین جهان شناختی از دیدگاه ابن سینا و آکویناس صفحه 121

به جسم، جذب یا از آن دفع می شود و روشن است که حرکت آنها به وسیله غیر خودشان است.

اما اشیائی که دارای حرکت است، ولی محرک خارجی برای آنها دیده نمی شود، شیخ با سه برهان اثبات می کند که حرکت آنها نیز به وسیله غیرشان می باشد و سرانجام نتیجه می گیرد که اگر اجسام، بذاته متحرک باشد، باید تمام اجسام دارای حرکت باشد؛ درحالی که چنین نیست. پس به ناچار باید هر جسم حرکت دار، علتی داشته باشد تا آن را به حرکت بیاورد.

او در برهان دوم می گوید: اگر حرکت جسم به وسیله ذاتش باشد، نباید در هیچ جزئی از اجزای اجسام، سکون راه داشته باشد و او را از حرکت باز دارد. هر نوع توهم سکون در اجزای اجسام، موجب بطلان حرکت از ذات اجسام می شود.

برهان سوم شیخ این است که حرکت امری است که همواره حادث می شود و هر پدیده ای نیازمند علت محدثه است. بنابراین هر حرکت باید دارای علت محدثه ای باشد و این علت محدثه نیز اگر متحرک باشد، یا بنفسه متحرک است، یا به وسیله غیرش. متحرک بنفسه نیست، چون محرک، به گونه ای افاده وجود حرکت می کند و شیء متحرک از جهتی که دارای حرکت است، مستفید وجود حرکت است و شیء واحد نمی تواند از یک جهت مفید بالفعل و از جهتی، متفید بالقوه باشد و در نتیجه شیء واحد نمی تواند هم علت برای حدوث حرکت و هم علت برای قبول حرکت باشد و می بایست ذات محرک، غیر از ذات متحرک باشد.(1)