براهین جهان شناختی از دیدگاه ابن سینا و آکویناس صفحه 160

نیست که نتوان فرض کرد که قدیس آکویناس آن را مستقیماً از راه تحقیق و دقت در متون ارسطو به دست آورده باشد.»(1)

الف) تقریر برهان علیت فاعلی با رویکرد آکوینی

برهان علیت فاعلی نیز همانند برهان حرکت، بر اساس واقعیت های محسوس و تجربی آغاز شده است؛ به این معنا که ما سلسلهْ علل فاعلی را در جهان مشاهده می کنیم و هیچ موردی در عالم به چشم نمی خورد که چیزی علت فاعلی خودش باشد؛ زیرا تقدم شیء بر نفس شیء لازم خواهد آمد. هم چنین سلسله علل فاعلی نمی تواند تا بی نهایت ادامه یابد؛ به این دلیل که علت نخستین، در واقع علتِ علت میانه است و علت میانه نیز علِت علت واپسین می باشد؛ اعم از این که علت میانه، علت واحد باشد یا متعدد. این حقیقتی روشن است که اگر علت از بین رود، معلول نیز از بین می رود. پس در این صورت اگر در سلسله علل فاعلی، علت اولیه ای وجود نداشته باشد، هم علل میانه و هم علل واپسینی وجود ندارد. از این رو اگر سلسله علل فاعلی تا بی نهایت ادامه پیدا کند و منتهی به علت نخستینی نشود، نه علت نخستینی وجود دارد و نه معلول واپسینی، و نه هیچ گونه علل فاعلی میانه. بنابراین ضروری است که وجود علت نخستین را بپذیریم. علت نخستینی که همه آن را خدا می دانند.

ب) کلام آکویناس درباره برهان علت فاعلی

برای روشن شدن تقریر برهان علت فاعلی از دیدگاه آکویناس، کلام او را از کتاب کلیات الهیات که ژیلسون آن را نقل کرده است، بیان می کنیم: