براهین جهان شناختی از دیدگاه ابن سینا و آکویناس صفحه 175

شروع کردن از امکان و وجوب، که دو مفهوم کاملاً انتزاعی هستند، واقعاً به معنای شروع کردن از این واقعیت است که بعضی اشیاء به وجود می آیند و بعضی دیگر از بین می روند. هم چنین به تعبیر دیگر، این برهان باید از این واقعیت شروع کند که بعضی از اشیاء ممکن است باشند یا نباشند. تجربه حسی در این جا همانند موارد حرکت و علیت فاعلی، به معنای ادراک حقایق خاص تجربی توأم با تصورات و تصدیقاتی است که از طریق آنها حقایق مذکور را در قالب مفاهیم درک می کنیم. در مورد دو راه قبلی نیز همین طور بود. ادراکات حسی خاصی توسط عقل، برحسب حرکت و تغییر تفسیر می شوند (راه اول) یا برحسب علیت فاعلی تفسیر می شوند (راه دوم). اکنون همان حقایق یا حقایق مشابه برحسب امکان و وجوب تفسیر می شوند.»(1)

منظور توماس از امکانی که نتیجه می گیرد، امکان بودن و نبودن موجودات مادی است، نه امکان عام همه مخلوقات؛ چنان که پتین(2) گفته است: توماس برخلاف ابن سینا، امکان مابعدالطبیعی را نقطه شروع خود قرار نمی دهد. توماس بر آن نیست که همه ذوات یا ماهیات بیرون از خدا، لا بشرط از وجودند.(3)

دوم) عدم امکان هستی دائم برای اشیاء

از کلام توماس که می گوید: «آن چه می تواند نباشد، در زمانی وجود نداشته است» به دست می آید که امکان هستی همیشگی، برای اشیاء وجود ندارد؛ زیرا آن چه که در زمانی وجود نداشته و بعداً به وجود آمده، معنایش این

1- (1) اتین ژیلسون، مبانی فلسفه مسیحیت، ص 118 و 119.
2- (2) . pattin.
3- (3) لئوجی، الدرز، الهیات فلسفی توماس آکویناس، ص 235 و 236.