براهین جهان شناختی از دیدگاه ابن سینا و آکویناس صفحه 177

وجود ممکنات، باید واجب الوجودی نیز وجود داشته باشد؛ وجودی که خارج از زنجیره اشیای فسادپذیر است.

آکویناس برای برهانش فرضیه زمان نامحدود و بی نهایت را مفروض دانسته است. او نمی گوید زمان نامحدود، غیر ممکن است؛ بلکه می گوید اگر زمان نامحدود(1) است و اگر تمام چیزهای عالم امکان عدم وجود دارند، چنین امکان بالقوه ای ضرورتاً در زمان نامحدود محقق خواهد شد. پس در آن زمان چیزی وجود نخواهد داشت. اگر زمانی بوده که هیچ چیزی وجود نداشته، اکنون نیز نباید چیزی وجود می داشت؛ زیرا هیچ چیز نمی تواند خودش را به وجود آورد؛ ولی وجود چیزهایی در هستی حقیقتی انکارناپذیر است. بنابراین هرگز ممکن نیست موجودات جهان همه از چیزهایی باشند که هم امکان «وجود» و هم امکان «عدم وجود» داشته اند. از این رو ضروری است که باید وجود بالضروره ای وجود داشته باشد؛ وجودی که ضرورت و وجوب آن به ذات و خودی خودش است(2).

آکویناس پس از اثبات ضرورت واجب الوجود، درباره خاصیت واجب الوجود، بیش از این توضیحی در این جا نداده است و تنها گفته است که «موجودی وجود دارد که وجود آن ضروری است» و چنین وجودی غیر از ممکن الوجود است.(3)

پنجم) واجب الوجود بالذات و بالغیر

این فقره از برهان توماس که می گوید: «هر موجود ضروری، ضرورت خود را یا از دیگری کسب کرده یا نه» بیانگر این نکته است که هر موجودی که وجود

1- (1) . unlimited.
2- (2) ر. ک: جان هیک، اثبات وجود خداوند، ص 108.
3- (3) ر. ک: لئوجی الدرز، الهیات فلسفی توماس آکویناس، ص 242، پاورقی.