براهین جهان شناختی از دیدگاه ابن سینا و آکویناس صفحه 180

جهان شناختی» و متکی بر واقعیت ها و تجربه حسی است و از راه مشاهده موجودات ممکن به اثبات واجب الوجود و به وسیله امتناع تسلسل واجب الوجود بالغیر، به اثبات واجب الوجود بالذات می رسیم که همگان آن را خدا می نامند. روشن است که این برهان نیز، همانند دو برهان حرکت و علیت فاعلی، نوعی از براهین «انّی» است که در آن از معلول، پی به علت می بریم.

نتیجه:

از مباحث فصل سوم که با عنوان «براهین جهان شناختی از دیدگاه آکویناس» بحث گردید، نتایج ذیل به دست می آید:

1. توماس آکویناس به عنوان بزرگ ترین حکیم قرون وسطا در جهان غرب مطرح است که معتقد بود فلسفه می تواند به الهیات کمک کند.

2. وجود خدا در اندیشه آکویناس بدیهی است و نیازی به اثبات ندارد؛ ولی از این که به ذات خدا علم نداریم، می بایست از طریق آثار و مخلوقات خداوند به اثبات او برسیم.

3. توماس برای اثبات وجود خدا پنج راه پیشنهاد کرده که هرکدام از آنها با توصیف برخی خصوصیات عالم پیرامون ما آغاز می گردد و به روش «انّی» به اثبات وجود خدا می پردازد. از میان آنها سه راه (برهان حرکت، برهان علیت فاعلی و برهان امکان و وجوب) نوعی از «براهین جهان شناختی» است.

4. آکویناس در برهان حرکت، وجود نخستین محرک غیر متحرک را از راه مشاهده تغییر و حرکت اثبات کرد و در برهان علیت فاعلی، علت فاعلی را از راه مشاهده معلول و وجود نخستین علت فاعلی را از راه