براهین جهان شناختی از دیدگاه ابن سینا و آکویناس صفحه 193

از تقریرات ابن سینا و ابن میمون که او از ابن سینا اخذ کرده بود، گرفته است.(1) هرچند که در شیوهْ اقتباس، روح و حقیقت برهان ابن سینا را نیافته است. ژیلسون درباره اقتباس راه سوم توماس گفته است: «این استدلال با اندکی تغییر در آثار ابن میمون دیده می شود که بدون تردید از ابن سینا اقتباس(2) کرده است و سرانجام آن را در نزد قدیس توماس آکویناس می یابیم که بومکر(3) در مورد آن خاطر نشان می کند که برهان او گام به گام استدلال آن فیلسوف یهودی(4) را پی می گیرد.»(5)

لئوجی الدرز در الهیات فلسفی توماس آکویناس سعی کرده است تا اقتباس آکویناس از ابن سینا را کم رنگ جلوه دهد؛ ولی او چاره ای جز اعتراف به اقتباس توماس از ابن سینا ندارد.

وی در آغاز به مطلبی اشاره می کند تا نشان بدهد که ارسطو زمینه راه سوم توماس را فراهم کرده است. از این رو به این مطلب اشاره می کند که اخیراً صاحب نظران یادآور شده اند که عنصر اساسی برهان توماس (آن چه می تواند نباشد، زمانی موجود نبوده یا نخواهد بود) در کتاب درباره آسمان، کتاب 1، فصل 12 ارسطو به چشم می خورد و سپس نتیجه می گیرد که گویا ارسطو با این کلامش، عنصر اساسی طریقه سوم توماس را فراهم آورده است؛ درحالی که هیچ معلوم نیست توماس در نوشته هایش به چنین مطلبی از ارسطو به طور مستقیم یا غیر مستقیم برخورد کرده باشد.

1- (1) علی زیعور، الفلسفه فی اروبا الوسیطه و عصری النهضه والاصلاح، ص 352 و محمد ایلخانی، تاریخ فلسفه در قرون وسطی، ص 432.
2- (2) ر. ک: متن ابن میمون در. R. Arnou, De quinque viis ... , pp. 79-82
3- (3) . Baemeuker.
4- (4) . Baeumaer, witelo,p. 338.
5- (5) ر. ک: اتین ژیلسون، تومیسم، ص 113.