براهین جهان شناختی از دیدگاه ابن سینا و آکویناس صفحه 49

راستی و راست گفتاری قرار دارد. «برهان صدیقین» به برهانی اطلاق می گردد که نسبت به سایر براهین، «اوثق»، «اشرف» و بهترین راه شناخت واجب الوجود باشد؛ به گونه ای که بندگان خاص خداوند، آن را برای معرفت خداوند برگزینند و چنین برهانی، اثبات واجب الوجود به وسیله «وجود» است که در آن، به تعبیر ملاصدار: «طریق به سوی مقصود، عین مقصود است.»(1)

برهان صدیقین به تعبیر ابن سینا، برهانی است که از ملاحظه «وجود» - از این حیث که وجود است - وجودِ موجود نخستین اثبات می شود و نیازی به ملاحظه افعال و اعتبار عالم خلق و امکان نیست؛ هرچند که آنها خود نیز دلیل جداگانه ای برای اثبات واجب الوجود به شمار می روند.(2)

برهان صدیقین با تمام تعریف ها و تقریرهایی که از آن شده، به ویژه طبق تعریف و تقریر ابن سینا، بی هیچ گفت وگویی «براهین جهان شناختی» است؛ چه آن را از نوع برهان «انّی» بدانیم و چه «لمّی» یا «شبه لمّی»؛ چنان که به آن اشاره خواهد شد.

برهان صدیقین به دلیل اتقان و استحکامش، از اهمیت خاصی برخوردار است و فلاسفه اسلامی توجه و عنایت ویژه ای به آن دارند و هرکدام سعی کرده اند تا تقریر و بیان بهتری ارائه بدهند؛ به گونه ای که نزدیک به 21 تقریر از برهان صدیقین بیان شده است. مرحوم میرزای آشتیانی در تعلیقه بر منظومه سبزواری 19 تقریر را در یک جا جمع کرده و تقریر ابن سینا را نخستین تقریر قرار داده است.(3) تقریر بیستم سبزواری و تقریر بیست ویکم در حواشی « اسفار» وجود دارد.(4)

1- (1) الحکمه المتعالیه، ج 6، ص 12 و 13.
2- (2) الاشارات و التنبیهات، ص 276.
3- (3) تعلیقه بر شرح منظومه حکمت سبزواری، ص 489-497.
4- (4) مصطفی ملکیان، جزوه کلاسی کلام جدید، ص 7.