براهین جهان شناختی از دیدگاه ابن سینا و آکویناس صفحه 51

نخستین موجود، گواه و دلیل است، و موجود نخستین، به هستی چیزهایی که بعد از او هست، گواهی می دهد.»(1)

شیخ پس از توضیح و توصیف کوتاه از برهانش می گوید:

«به این مطلبی که گفتیم، در کتاب خداوند نیز بدان اشاره شده است؛ آن جا که خداوند فرموده است: به زودی آیات خود را در آفاق و در جان های شان نشان می دهیم، تا برای آنها روشن شود که او حق است.»(2)

سپس شیخ استدلال به فراز دیگری از آیه می کند: «آیا برای اثبات خدا کافی نیست که او بر تمام چیزها گواه است؟»(3)

شیخ الرئیس در برهانی که از آن به برهان صدیقین تعبیر کرده است، از راه ملاحظه حالت وجود - از این حیث که وجود است - استدلال کرده است، نه از حیث ملاحظه حرکت، حدوث یا امکان آن، بلکه از این جهت استدلال کرده است؛ هرچند که خلق، فعل و موجودات «ممکن»(4) خود دلیل دیگری بر اثبات خداوند است؛ زیرا اثبات واجب منحصر به راه واحد نیست؛ بلکه به گفته صدرالمتألِّهین راه ها به سوی خدا فراوان است.(5)

ج) برهان صدیقین یا امکان و وجوب

برهانی که شیخ در اشارات نام صدیقین را بر آن نهاده، آیا واقعا برهان صدیقین است یا برهان امکان و وجوب؟

1- (1) الاشارات و التنبیهات، ص 276.
2- (2) فصلت، آیهْ 53.
3- (3) . أَ وَ لَمْ یَکْفِ بِرَبِّکَ أَنَّهُ عَلی کُلِّ شَیْءٍ شَهِیدٌ؛ (فصلت، آیهْ 53).
4- (4) . Possible.
5- (5) الحکمه المتعالیه، ج 6، ص 12.