براهین جهان شناختی از دیدگاه ابن سینا و آکویناس صفحه 59

ولی ظاهر سخنان او به خوبی این مطلب را می رساند؛ چنان که در شفا گفته است: «ذوات الماهیه یفیض علیها الوجود منه تعالی»(1) و نیز صدرالمتألّهین گفته است از المباحثات و التعلیقات شیخ به دست می آید که او از طرفداران اصالت وجود بوده است.

بنابراین نمی شود در هرجا که شیخ واژه «وجود» را به کار برده، حمل بر «ماهیت» بکنیم.

نقد اشکال دوم: با توجه به آن چه گفته شد، پاسخ اشکال دیگری که بر شیخ وارد کرده اند، نیز به دست می آید و آن این که: همان طور که انسان از «وجود ناقص» به «وجود تام و کامل» بدون تسلسل پی می برد، با تصور وجود «ممکن» که همان ناقص است، به «وجود مستقل» پی می برد.(2)

بنابراین، برهان شیخ، هم برهان صدیقین است و هم دارای ویژگی ها و ملاک های برهان صدیقین. نقدهایی نیز که بر برهان صدیقین شیخ وارد کرده اند، مورد تأمل و نظر قرار دارد.

ه-) تقریر برهان صدیقین

ابن سینا برهان صدیقین را در آثار مختلفش از جمله در اشارات، نجات، مبدأ و معاد, عیون الحکمه بیان کرده است. حاصل تقریر شیخ در اشارات چنین است:

اگر هر موجودی از حیث ذاتش، بدون التفات به چیز دیگر در نظرگرفته شود، از دو حال بیرون نیست: یا وجود، فی نفسه برای او واجب است و یا نیست.