براهین جهان شناختی از دیدگاه ابن سینا و آکویناس صفحه 63

وجود داشته باشد؛ زیرا تمام ممکنات، با حیثیت امکانیتش، یا حادثند یا غیر حادث. اگر غیر حادث باشند، یا تحقق وجودش بغیره است، یا بذاته است. اگر بذاته باشد، پس واجب الوجود است، نه ممکن الوجود و اگر تحقق وجودش به سبب غیرش باشد، همان سخنان پیشین می آید که باید منتهی به علت واجب الوجود بالذات بشود وگرنه لازم می آید که سلسله علل و معلولات یا تا بی نهایت ادامه یابد یا به صورت دور ادامه پیدا کند و شیخ هم بطلان دور و هم بطلان تسلسل را ثابت کرده است. اگر موجود ممکن، حادث باشد، هر حادثی باید علتی داشته باشد و منتهی به علت غیر معلول بشود؛ وگرنه دور یا تسلسل لازم می آید که هر دو باطل است.(1)

و) قالب برهان صدیقین

برهان صدیقین شیخ را می توان در قالب زیر تعریف کرد:

1. احراز وجود و واقعیت هستی که در وجود آن شکی وجود ندارد.

2. اشیاء به حسب تصور، از سه حال خارج نیست: وا جب الوجود بالذات، ممکن الوجود بالذات، ممتنع الوجود بالذات.

3. پس از فرض اصل وجود و واقعیت، با فرض این که آن وجود احراز شده، ممتنع الوجود بالذات باشد، از دایره تصورات سه گانه خارج می شود. پس تنها دو قسم می ماند.

4. بنابراین، آن وجود احراز شده، یا واجب الوجود بالذات است یا ممکن الوجود بالذات.

5. اگر واجب الوجود بالذات باشد، مطلوب ما که اثبات واجب الوجود بالذات است، ثابت شده است.