براهین جهان شناختی از دیدگاه ابن سینا و آکویناس صفحه 83

در آنها نیز نوعی ترکیب متصور است؛ چون دارای دو حیثیت است: حیثیتی که مربوط به ذات خودشان است که حیثیت امکانی و ماهیتی آنهاست و حیثیتی که از غیر برای آنها ثابت شده که وجوب وجود آنها باشد. عقل می تواند آنها را به دو حیثیت ماهیت و وجود تحلیل کند.(1)

بنابراین تنها واجب الوجود بالذات بسیطالحقیقه به معنای واقعی کلمه است و از هرگونه ترکیب، حتی از ترکیب ماهیت و وجود منزه و پیراسته است.(2)

ششم) علت و معلول

ابن سینا واجب الوجود را از راه وجود و تردید آن میان واجب الوجود و ممکن الوجود اثبات کرد و گفت: ممکن الوجود منتهی به واجب الوجود می گردد.

این که ممکن الوجود منتهی به واجب الوجود می شود، مبتنی بر اصل علت و معلول است. ممکن الوجود، هم از جانب «عدم» و هم از جانب وجود، محتاج علت است؛ چنان که در خصوصیات ممکن الوجود بیان شد و شیخ در موارد بسیاری از جمله در مبدأ و معاد(3) و شفا(4) آن را توضیح داده است.

قانون علیت و معلولیت، از قوانین مهم فلسفی و جزء مهم ترین

1- (1) ر. ک: شفا، ص 47.
2- (2) ر. ک: مصباح یزدی، شرح الهیات شفا، ص 396.
3- (3) کلام شیخ در مبدأ و معاد چنین است: «ان واجب الوجود هو الموجود الذی متی فرض غیر موجود عرض منه محال، و ان الممکن الوجود هو الذی متی فرض غیر موجود او موجود لم یعرض منه محال» (مبدأ و معاد، مقاله اول، ص 2).
4- (4) شفا (الهیات 1)، تحقیق الاب قنواتی، سعید زید، ص 36 و 37.