براهین جهان شناختی از دیدگاه ابن سینا و آکویناس صفحه 95

لازم دیگر آن، سلوک می شود و این نوع از برهان «انّی» را مفید یقین دانسته است(1).

ج) مرحوم مدرس آشتیانی(2) آن را شبه برهان «لمّ» دانسته است.

د) ابن سینا در مبدأ و معاد آن را دلیل و برهان محض (لمّی) ندانسته؛ بلکه قیاسی شبیه به برهان دانسته است؛ یعنی شبیه به برهان «لمّی»؛ زیرا استدلالی است از حال وجود که مقتضی واجب الوجود است(3).

بنابراین، برخی آن را «انّی»، برخی «لمّی» و برخی هم شبه «لمّی» دانسته اند. شیخ از دسته ای است که آن را شبیه «لمّی» می دانند. آنهایی هم که آن را «لمّی» شمرده اند، از نوعی دانسته اند که مفید یقین می باشد؛ نظیر علامه طباطبایی.

ط) برهان صدیقین، مصداق براهین جهان شناختی

حال سؤال این است که آیا برهان صدیقین، با داشتن تقریرهای متفاوت و گوناگون، جزئی از «براهین جهان شناختی» به شمار می رود یا نه؟

تعریف «برهان جهان شناختی»، بی شک تقریر ابن سینا را دربر می گیرد و نیز سایر تقریرهای دیگر این برهان را شامل می شود؛ نظیر تقریر صدرالمتألهین، تقریر علامه طباطبایی و دیگر تقریرهای آن؛ زیرا در برهان صدیقین - بر اساس همه تقریرهای آن - در ابتدا حقیقت وجود در خارج ثابت می شود؛ بر خلاف آن چه که سوفسطاییان آن را انکار می کنند، و بعد از اثبات حقیقت وجود، ذات باری اثبات می گردد، یا بر

1- (1) ر. ک: علامه طباطبایی برهان انّی را دو قسم دانسته که یک قسم آن مفید یقین نیست و قسم دیگر آن مفید یقین است (نهایه الحکمه، ص 270).
2- (2) میرزا مهدی آشتیانی، تعلیقه بر شرح منظومه حکمت سبزواری، ص 489.
3- (3) المبدأ والمعاد، ص 33.