مجموعه مقالات قرآن و حدیث و قرآن و مستشرقان صفحه 232

مقدّمه

باور به الهی بودن «خاستگاه» و «مصدر» قرآن کریم، یکی از مهم ترین باورهای مشترک فرق اسلامی در حوزه قرآن شناسی است. این باور فراگیر، ضمن مستند بودن به دلیل عقلی (ر. ک: جوادی آملی، تفسیر موضوعی قرآن کریم، 138/1:1378؛ مصباح یزدی، قرآن شناسی، 161/1:1377-289) و روایی (ر. ک: کلینی، کافی، 274/1:1363-273؛ 453/4-452؛ صدوق، التوحید، 115:1413؛ همو، کمال الدین و نعمته، 85؛ و...) مستند به مفاد جمع کثیری از آیات شریفه (جمعی از روایات معتبر مذکور در متون روایی نیز دالّ بر الهی بودن قرآن کریم هستند) نیز می باشد؛ برای نمونه، تنها از سه دسته از این سلسله آیات یاد می نمائیم:

الف) آیات حاکی از تبعیت محض پیامبر صلی الله علیه و آله از وحی الهی

جمعی از آیات قرآنی، حاکی از تابع محض وحی الهی بودن پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله خبر داده اند؛ مانند: وَ إِذا لَمْ تَأْتِهِمْ بِآیَهٍ قالُوا لَوْ لا اجْتَبَیْتَها قُلْ إِنَّما أَتَّبِعُ ما یُوحی إِلَیَّ... (اعراف/ 203)؛ «و هرگاه برای آنان آیاتی نیاوری، می گویند: چرا آن را خود برنگزیدی. بگو: من فقط از آنچه از سوی پروردگارم به من وحی می شود، پیروی می کنم».

ظاهر این آیه و آیات مشابه (در سوره های انعام/ 50، یونس/ 15 و احقاف/ 9 نیز تعبیر إِنْ أَتَّبِعُ إِلاّ ما یُوحی إِلَیَّ به کار رفته است) به خوبی نشان می دهد که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله هیچ نقشی در آفرینش متن قرآن نداشته است و در حرف به حرف قرآن، تابع وحی الهی بوده است. علامه طباطبایی قدس سره در توضیح مضمون این سلسله از آیات می فرماید: «معنای آیه، طبق سیاق و با توجه به اینکه در پاسخ کسانی نازل شده که قرآن را ساخته و پرداخته پیامبر صلی الله علیه و آله می دانستند، این است که تو هنگامی که آیه ای به آنان عرضه نمایی آن را تکذیب می کنند و اگر آیه ای نیاوری - مثلاً اگر با تأخیر آیه ای را به آنان عرضه نمایی - می گویند: چرا آنچه را آیه می نامی از اینجا و آنجا جمع آوری نکردی؟ بگو: من در این امر از خود نقشی ندارم و تنها از آنچه پروردگارم بر من وحی می کند، پیروی می کنم» (طباطبائی، المیزان، 382/8:1372).

ب) آیات حاکی از نزول وحی قرآن به زبان عربی

در جمعی از آیات از نزول قرآن به زبان عربی خبر داده شده است؛ از قبیل:

- إِنّا أَنْزَلْناهُ قُرْآناً عَرَبِیًّا لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ (یوسف/ 2)؛