جلوه های رحمت الهی صفحه 256

می کنند ، تسلّطی ندارد . * تسلّطش فقط بر کسانی است که او را سرپرست و دوست خود گرفته اند . . .

قرآن ، از زبان شیطان در قیامت نقل می کند که در جواب کسانی که به او اعتراض می کنند و او را مسؤول گمراهی خویش می شمارند می گوید :

. . وَ مٰا کٰانَ لِی عَلَیْکُمْ مِنْ سُلْطٰانٍ إِلاّٰ أَنْ دَعَوْتُکُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِی فَلاٰ تَلُومُونِی وَ لُومُوا أَنْفُسَکُمْ . . (1) .

مرا بر شما هیچ غلبه و تسلّطی نبود ، فقط شما را دعوت کردم به دعوتی دروغ و بی پایه و شما هم بدون اندیشه و دقت دعوتم را پذیرفتید ، پس سرزنشم نکنید ، بلکه خود را سرزنش کنید .

فلسفه و حکمت تسلط شیطان بر انسان

فلسفه و حکمت این اندازه تسلط شیطان بر بشر ، اختیار انسان است .

مرتبه وجودی انسان ایجاب می کند که حرّ و آزاد و مختار باشد ، موجود مختار همواره باید بر سر دو راه و میان دو دعوت قرار گیرد تا کمال و فعلیت خویش را که منحصراً از راه اختیار و انتخاب به دست می آید تحصیل کند . از جهان دو بانگ می آید به ضد

در هر صورت شیطان - با هر مصداقی که دارد - از نظر قرآن هویت و ذاتش مشمول آیه اَلَّذِی أَحْسَنَ کُلَّ شَیْءٍ خَلَقَهُ . . . 1 و همچنین مشمول . . . رَبُّنَا الَّذِی أَعْطیٰ کُلَّ شَیْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدیٰ (2) است .

وجود شیطان و شیطنت و اضلال او خود مبنی بر حکمت و مصلحتی است و به موجب همان حکمت و مصلحت شیطان شرّ نسبی است نه شرّ حقیقی و واقعی و مطلق (3) .

اندیشه در خلق دوزخ

اشاره

برخی از زندیق ها - و به اصطلاح امروزی لائیک ها - از حضرت امام صادق علیه السلام مسائل فراوانی پرسیده اند ، امام علیه السلام در برابر این پرسش که آیا خدا مردم را برای رحمت آفرید یا برای عذاب ؟ پاسخ داد :

« خَلَقَهُمْ لِلرَّحْمَهِ » .

خدا مردم را برای استفاده از رحمت و نعمت و بهشت آفرید و می دانست که گروهی به دلیل بدکرداری و فساد و بی دینی و بی ایمانی دوزخ را برای خود انتخاب می کنند (4) .

در جهان بینی اسلامی ، بهشت محصول ایمان و عمل صالح

1- 1) - « همان کسی که آنچه را آفرید نیکو ساخت » سجده ( 32 ) : 7 .
2- 2) - « پروردگار ما کسی است که به هر موجودی ، آفرینش ویژه او را آن گونه که سزاوارش بود به وی عطا کرده ، سپس هدایت نمود » طه ( 20 ) : 50 .
3- 3) - عدل الهی : 71 .
4- 4) - الإحتجاج : 349/2 ؛ بحار الأنوار : 183/10 ، باب 13 ، حدیث 2 .