عبد صالح (باب الحوائج إلی الله حضرت قمربنی هاشم اباالفضل العبّاس) صفحه 37

1- ینابیع المودّه، ج2/68.

2- بحارالأنوار، ج45/41.

3- بحارالأنوار، ج45/66.

4- امالی صدوق، ص465.

«فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَ إِمَّا فِداءً»(1)

یعنی، یا منّت بر آنان گذار، و آنان را آزاد کن، و یا ازآنان فدیه و عوض بگیر، و در لغت آمده : فدیته بمالٍ، و فدیته بنفسٍ، و فادیته بکذا یعنی عاوضته بکذا، و از این قبیل است آیه «وَ عَلَی الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَهٌ طَعامُ مِسْکِین ...» یعنی، کسانی که طاقت روزه ندارند، باید عوض آن، فقیری را سیر نمایند.

بنابراین صحیح است که کسی با دادن مال و یا جان خود، دیگری را نجات بدهد، و جان خود را عوض جان او قرار بدهد، تا او زنده بماند، و این شخص از جان خود بگذرد، و این معنا با عمل حضرت اباالفضل(علیه السلام) تطبیق می کند که او جان خود را فدای جان برادر خویش و عزیزان او نمود، همان گونه که امیرالمؤمنین(علیه السلام) در قصه ی هجرت پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) از مکه به مدینه، در بستر آن حضرت خوابید، و جان خود را فدای جان رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) نمود، و به آن حضرت عرضه داشت: آیا اگر من در بستر شما بخوابم جان شما محفوظ می ماند؟ و رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: آری.

بنابراین صحیح است که بگوییم: علی(علیه السلام) جان خود را فدای رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) نمود، و خداوند درباره ی او فرمود:

«وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ»(2)

یعنی، برخی ازمردم جان خود را می فروشند، تا عوض آن خشنودی خدا را به دست آورند، و خداوند نسبت به چنین بندگانی مهربان است.

شباهت حضرت عباس به پدر خود امیرالمؤمنین(علیهماالسلام)

همان گونه که امیرالمؤمنین(علیه السلام) جان خود را فدای رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) نمود فرزند او عباس(علیه السلام) نیز جان خود را فدای برادر خویش امام حسین(علیهماالسلام) کرد.

مرحوم شیخ طوسی در کتاب امالی از امام سجّاد(علیه السلام) نقل نموده که آن حضرت در تفسیر آیه: «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ»(3)

فرمود: این آیه درباره ی علی (علیه السلام) نازل شد، هنگامی که او برای حفظ جان رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) در بستر او خوابید، و جان رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) سالم ماند.(4)

و در تفسیر ثعلبی از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) نقل شده که فرمود: خداوند به جبرئیل ومیکائیل وحی نمود و فرمود: « ... و جعلت عمر احدکما اطول من عمر الاخر فایّکما یؤثر اخاه؟ فکلاهما کرها الموت فاوحی الیهما: ألا کنتما مثل علیّ بن ابی طالب آخیت بینه و بین محمد نبییّ فآثره بالحیاه علی نفسه، ثم ظلّ راقداً علی فراشه یقیه بمهجته، اِهبطا إلی الأرض جمیعاً و احفظاه من عدوّه، فهبط جبرائیل فجلس عند