خداشناسی از دیدگاه قرآن و حدیث صفحه 169

هدف نهايي خلقت، حقيقت عبادت (345)

آن استكمال مي‌كند و حاجتش را بر مي‌آورد و چون خداي سبحان از هيچ جهت نقصي و حاجتي ندارد، تا به وسيله آن غرض نقص خود را جبران‌نموده حاجت خود را تأمين كند.

و نيز از جهت ديگر فعلي كه بالاخره منتهي به غرضي كه عايد فاعلش نشود لغو و سفيهانه است، لذا نتيجه مي‌گيريم كه خداي سبحان در كارهايي كه مي‌كند غرضي دارد، اما غرضش ذات خودش است، نه چيزي كه خارج از ذاتش باشد و كاري كه مي‌كند از آن كــار ســودي و غــرضــي در نظـر دارد، ولــي نه ســودي كه عايد خودش گردد، بلكه ســـودي كـه عـايد فـعلش شــــود.

اينجاست كه مي‌گوييم: خداي‌تعالي انسان را آفريده تا پاداشش دهد و معلوم است كه ثواب و پاداش عايد انسان مي‌شود، اين انسان است كه از آن پاداش متنفع و بهره‌مند مي‌گردد، نه خود خدا، چه خداي عزّوجلّ بي‌نياز از آن است. و اما غرضش از ثواب دادن خود ذات متعاليه‌اش مي‌باشد، انسان را بدين جهت خلق كرد تا پاداش دهـد و بـدين جـهت پـاداش دهـد كه «اللّــهِ» است.

(346) خداشناسي

پس پــاداش كمـالي اسـت بـراي فعـل خـدا، نـه فـاعـل فعـل، كـه خـود خداست، پس عبادت غرض از خلقت انسان است و كمالي است كه عـايـد بـه انسـان مـي‌شـود، هم عبادت غرض است و هم توابع آن، كه رحمت و مغفرت و غيره باشد و اگر براي عبادت غرضي از قبيل معرفت در كار باشد، معرفتي كه از راه عبادت و خلوص در آن حـاصل مي‌شـود، در حقيقت غرض اقصي و بالاتر است و عبادت غرض متوسط است.

مراد به عبادت خود عبادت است نه صلاحيت و استعداد آن و اگر غرض به استعداد هم تعلق گرفته باشد، غرض ثانوي و جزئي است، تا مقدمه باشد براي غرض اولي و اعلا كه همان عبادت است، همچنان كه خود عبادت يعني اعمالي كه عبد با اعضاء و جوارح خود انجام مي‌دهد، برمي‌خيزد، مي‌ايستد، ركوع مي‌كند، به سجده مي‌افتد، غرض به همه اينها تعلق گرفته و لذا مي‌بينيم امر به آنها فرموده، اما اين غرض براي مطلوب ديگر و غرض بالاتر است و آن اين است كه بندگي و ذلت عبوديّت بنده را در برابر رب‌العالمين نشــان دهــد، ذلــت عبــوديّت و فقــر مملوكيّت محض خود را در قبال عزت مطلق و غناي مـحض مـجســم و مـمثل سازد.

هدف نهايي خلقت، حقيقت عبادت (347)

پس معلوم مي‌شود حقيقت عبادت اين است كه بنده خود را در مقام ذلت و عبوديّت واداشته و رو به سوي مقام رب خود آورد. پس غرض نهايي از خلقت همان حقيقت عبادت است، يعني اين است كه بنده از خود و از هر چيز ديگر بريده، به ياد پـروردگـار خـود باشد و ذكر او گويد.