خداشناسی از دیدگاه قرآن و حدیث صفحه 65

و نيز اين معني را نفي مي‌كنند كه براي خدا كفوي باشد كه برابر او در ذات و يا در فعل باشد، يعني مانند خداي‌تعالي بيافريند و تدبير نمايد و احدي از صاحبان اديان و غير ايشان قائل به وجود كفوي در ذات خدا نيست، يعني احدي از دينداران و بي دينان نگفته‌اند كه واجب الوجود عزّ اسمه متعدد است و اما در فعل يعني تدبير بعضي قــايل بـه آن شـده‌انـد.(1)

مفهوم ذات واحد

«وَ ما مِنْ اِلهٍ اِلاّ اِلهٌ وحِدٌ»

«هيـــچ معبـــــودي جــــز خـــــداي يكتــــا نيســـت!» (73 / مــــائــــده)

ذات پروردگار متعال ذاتي است كه به هيچ وجه پذيراي كثرت نيست، احديّ‌الذات

(126) خداشناسي

است و در لحاظي هم كه متصف به صفات كريمه عليا و اسماء حسني مي‌شود در آن لحاظ هم متكثر نيست و آن صفات چيزي را بر ذات نمي‌افزايند. خود صفات هم كه روشن است اگر به يكديگر اضافه شوند موجب تعدد و تكثر در ذات نمي‌گردند، وقتي نه از ناحيه اضافه صفت به ذات و نه از ناحيه اضافه صفت به صفت، تكثر نمي‌يابد، پس بايد گفت خداي‌تعالي احدي‌الذات است، كه نه در عقل و نه در وهم و نه در خارج قابل انقسام و تكثر نيست و نيز بايد گفت خداي‌تعالي در ذات مقدّسش چنان نيست كه از دو چيز تركيب يافته باشد. و هرگز نمي‌توان آن حقيقت را به چيزي تجزيه كرد و نيز نمي‌توان با نسبت دادن وصفي به آن جناب او را به دو چيز يا بيشتر تجزيه نمود. زيرا هر چيزي را بخواهيم در عالم فرض و يا در عالم وهم و يا در عالم خارج به آن حقيقت بيفزاييم او خود با آن چيز معيت دارد و از آن جدا نيست.

اين كه گفتيم خداي‌تعالي واحد و هم احديّ‌الذات است، مراد وحدت عددي كه در

مفهوم ذات واحد (127)