خداشناسی از دیدگاه قرآن و حدیث صفحه 84

ناگزيريم قبلاً اصول شرك يا وثنيت را در نظر داشته باشيم و ببينيم مكتب شرك و وثنيت اصـولاً دربـاره مسـألـه ربــوبيّت چــــه مـي‌گــويــد؟

مكتب شرك يا چند خدايي يا «وَثَنِيَّت»، مانند اديان توحيدي، وجود تمامي موجودات را منتهي به پديد آورنده‌اي واحد مي‌داند و وجود او را بزرگتر از آن مي‌داند كه به احدي تحديد شود و عظيم‌تر از آن مي‌داند كه فهم بشر و درك او بدان احاطه يابد و به همين جهت او را بزرگتر و بشر را كوچك‌تر از آن مي‌داند كه عبادت خود را متوجه او سازد. و به همين دليل از پرستش خدا و تقرب به درگاه او عدول نموده و به اشياء ديگر تقرب جستند. اشيايي از مخلوقات خدا كه وجودي شريف و نوري يا ناري دارند و خود از نزديكان درگاه خدا و فاني در اويند، مانند ملائكه، جن و قديسين از بشر. و يك طبقه از آنان پادشاهان بزرگ و يا بعضي از آنان را معبود مي‌دانستند، كه يكي از ايشان فرعون زمان موسي بود.

وثنيت به منظور پرستش نامبردگان براي هر يك بتي ساخته بودند، تا آن بتها را بپرستند و معبودهاي نامبرده در ازاء عبادتي كه مي‌شوند صاحبان عبادت را به درگاه خدا نزديك نموده برايشان شفاعت كنند و خيراتي را كه از آن درگاه مي‌گيرند سوي ايشان سرازير كننــد و يــا آن كه شروري كه از ايشان ترشح مي‌شود به سوي صاحبان عبادت نفـرستنـد.

(166) خداشناسي

به زعم وثنيت كارها و تدبير امور عالم هر قسمتش واگذار به يك طبقه از معبودها بود، مثلاً حب و بغض و صلح و جنگ و آسايش و امثال اينها هر يك به يك طبقه واگذار شده بود، بعضي‌ها هم معتقد بودند تدبير نواحي مختلف عالم هر قسمت به يك طبقه از معبودين واگذار شده، مثلاً آسمان به دست يكي و زمين به دست ديگري و انسان به دست يكي و ساير انواع موجودات به دست ديگري واگذار شده است. در نتيجه براي وثني مسلكان يك رب مطرح نبوده، بلكه ارباب متعدد و آلهه بسياري قايل بودند كه هر يك عالمي را كه به او واگذار بود تدبير مي‌كرد. و همه اين آلهه يعني ملائكه و جن و قـديسيـن از بشـر خـود نيز الهي دارند كه او را مي‌پرستند و او خداي‌سبحان است كه اله الاله و رب الارباب است.

و در اعتقاد وثنيها منافاتي ميانه رب و مربوب بودن يك نفر نيست، چون ربوبيت در

مفهوم رب‌العالمين و اختلاف شرك و توحيد (167)

نظر آنان به معناي استقلال در تدبير ناحيه‌اي از عالم است، با امكان مربوبيت هيچ منافات ندارد، بلكه اصولاً همه ربهاي وثنيها مربوب ربي ديگرند، كه او خداي‌سبحان است كه رب الارباب است و ديگر هيچ الهي مافوق او نيست، او الهي ندارد. در اعتقــاد وثنيـت، پـادشـاهـي عبــارت اسـت از ظهــور و جلــوه‌اي از لاهـوت در نفــس بعضـي از افـراد بشـر يعنـي پـادشـاه، كه آن ظهــور عبـارت اسـت از تسلــط بــر مـردم و نفــوذ حكـم و بـه هميـن جهـت پـادشـاهـان را مـي‌پـرستيـدنـد، همــان‌طــور كه اربــاب بت‌هــا را و نيـز رؤسـاي خانواده‌ها را در خانه مي‌پرستيدند.

اعتقادات مكتب توحيد

در مكتب توحيد «رَبُّ الْعـالَميـنَ» همان رب آسمانها و زمين و آنچه بين آن دو است مي‌باشد، كه تدبير موجود در آن‌ها به خاطر اين كه تدبيري است متّصل و واحد و مربوط به هم، دلالت مي‌كند بر اين كه مدبر و رب آن نيز واحد است و اين همان عقيده‌اي