خداشناسی از دیدگاه قرآن و حدیث صفحه 93

هم از آن غير خواهد بود، قيام خلقت به او مستلزم اين است كه تقدير هم قائم به او باشد، چون تقدير فرع بر خلقت است و قيام تقدير به وجود او مستلزم اين است كه تدبير هم قائم به او باشد، پس ملك و تدبير از آن او به تنهايي است، پس او به تنهايي رب است لاغير.(1)

ربوبيت و خالقيت الهي

«اَللّهُ خــالِقُ كُـلِّ شَيْ‌ءٍ وَ هُوَ عَلي كُلِّ شَيْ‌ءٍ وَكيلٌ!» (62 / زمر)

اين جمله در مقام زمينه‌چيني است براي همان مسأله تدبير، كه باز در دنبال آن خاطرنشان مي‌كند كه خلقت منفك از تدبير نيست، به همين جهت در مقام اين آيه از استناد خلقت به خدا منتقل مي‌شود به اين كه ملك هم مختص به خداست و از اختصاص ملك براي خدا منتقل مي‌شود به اين كه پس خدا وكيل بر هر چيز و قائم مقام آن در تدبير امـر آن است.

ربوبيت و خالقيت الهي (185)

و اين بدان جهت است كه خلقت و هستي هر چيز منتهي به اوست و اين اقتضاء دارد كه او مالك هر چيز باشد، پس هيچ موجودي از موجودات مالك چيزي نيست، نه خودش را و نه چيز ديگر را كه از وجود خودش ترشح مي‌شود، مگر به تمليكي از خداي‌تعالي، پس هر چيزي كه تصور شود به خاطر فقر مطلقش مالك هيچ تدبيري نيست و خدا مالك تدبير آن است.

و اما تمليك خدا نسبت به هستي آن موجود و عمل آن، نيز نوعي از تدبير خداست و ملك او را تأكيد مي‌كند، نه اين كه با مالكيتش منافات داشته باشد، حتي اگر ملائكه را وكيل خود بر چيزي از امور مي‌كند، اين خود قوت وكالت خودش را مي‌رساند، نه اين كه امـري را بـه آن مـلائكـه تفـويـض كـرده بـاشـد و دسـت وكـالت خـود را بسته باشد.

وقتي هر موجودي از موجودات كه فرض شود مالك خود نباشد، قهرا خداي‌سبحان وكيل او و قائم مقام او و مدبّر امر او خواهد بود، حال چه اين كه موجود فرض شده از اسباب عالم باشد و چه از مسببات، پس هر چه باشد خداي‌سبحان يگانه رب اوست.

(186) خداشناسي