معرفت توحید و عدل صفحه 103

مقدمه

1. عدل از مهم ترین اوصاف خداست، تا جایی که در کنار توحید که زیربنای جهان بینی اسلامی است، قرار گرفته و در کلام امامیه و نیز معتزله به عنوان یکی از اصول پنجگانه اعتقادی مطرح می شود. در احادیث نیز عدل در کنار توحید به عنوان یکی از پایه های دین مطرح شده است. از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که فرمودند:

«إِنَّ أَسَاسَ الدِّینِ التَّوْحِیدُ وَ الْعَدْل»(1)

این نکته اهمیت فوق العاده عدل و نقش بنیادین آن را در منظومه معارف اسلامی نشان می دهد. بسیاری از عقاید اسلامی زیرمجموعه عدل الهی است، به طوری که بسیاری از آموزه های اعتقادی، حتی آموزه های بنیادی همچون نبوت و امامت و معاد و نیز آموزه های عملی و اخلاقی دین بدون قبول اصل عدل، قابل توجیه نخواهد بود.(2) از همین روست که سید مرتضی درباره ی اصول دین می گوید:

فمن أراد الاجمال اقتصر علی أصلین: التوحید و العدل. فالنبوۀ و الامامۀ الّتی هی واجبۀ عندنا و من کبار الاصول، و هما داخلان فی أبواب العدل.(3)

2. مفهوم عدالت وقتی مطرح می شود که موجوداتی دارای علم و اختیار در تعامل با یکدیگر قرار گیرند، تعاملی که می تواند مثبت یا منفی تلقی شود. عدالت و در مقابل آن ظلم و جور، دو گونه تعامل مثبت و منفی است که در میان انسان ها مصداق پیدا می کند.