توحید و اسماء و صفات صفحه 11

3_2. تفاوت علم و معرفت در بیان برخی صاحب نظران

1_ ابوهلال عسکری می گوید :

إنّ المعرفه أخصّ من العلم؛ لأنّها علم بعین الشیء منفصلاً عمّا سواه و العلم یکون مجملاً و مفصّلاً.(1)

همانا معرفت اخصّ از علم است؛ زیرا معرفت عبارت است از علم تفصیلی به عین شی با توجّه به جهات تمایز آن از اشیای دیگر؛ و علم اعمّ از اجمالی و تفصیلی است.

وی در ادامه می نویسد :

قیل: المعرفه إدراک البسائط و الجزئیّات؛ و العلم إدراک المرکّبات و الکلیّات و من ثمّ یقال: عرفت الله و لایقال: علمته.

و قیل: هی عباره عن الإدراک التصوّریّ و العلم هو الإدراک التصدیقیّ...

و قیل: المعرفه إدراک الشیء ثانیاً بعد توسّط نسیانه، لذلک یسمّی الحقّ تعالی بالعالم دون العارف، و هو أشهر الأقوال فی تعریف المعرفه.

و قیل: المعرفه قد تقال فیما تدرک آثاره و إن لم یدرک ذاته والعلم لایکاد یقال إلّا فیما أدرک ذاته. و لذا یقال: فلان یعرف الله و لا یقال: یعلم الله.(2)

گفته شده است: معرفت ادراک بسائط و جزئیّات است وعلم ادراک مرکّبات و کلّیّات. و به همین جهت است که گفته می شود: خدا را شناختم و گفته نمی شود: خدا را دانستم.

و گفته شده است: معرفت ادراک تصوّری است و علم ادراک تصدیقی.

و گفته شده است: معرفت ادراک ثانوی شیء است بعد از فراموشی آن. به همین جهت است که به خدا عارف گفته نمی شود ولی عالم نامیده می شود. و این مشهورترین اقوال در تعریف معرفت است.