توحید و اسماء و صفات صفحه 191

4. معرفت، بهترین اعمال و واجبترین فرائض

امام صادق (علیه السلام) میفرماید :

إِنَّ أَفْضَلَ الْفَرَائِضِ وَ أَوْجَبَهَا عَلَی الانْسَانِ مَعْرِفَهُ الرَّبِّ وَ الإقْرَارُ لَهُ بِالْعُبُودِیَّه. (1)

همانا بهترین فرایض و واجبترین آنها بر انسان، معرفت پروردگار و اقرار به بندگی اوست.

همچنین از آن حضرت نقل شده که در مجلسی برخی از اصحاب از ایشان پرسیدند: کدام عمل برتر است؟ حضرتش در جواب فرمود :

تَوْحِیدُک لِرَبِّک. (2)

این که تو پروردگارت را یگانه بدانی.

در این روایت شریف، سخن از معرفت نیست؛ ولی از آنجا که معرفت خدا عین توحید و توحید عین معرفت اوست، این روایت هم محلّ شاهد در بحث خواهد بود. مرحوم آیهالله میرزا مهدی اصفهانی میگوید :

لایقال: قد مرّ منک أنّ توحید الله هو عین معرفته کما صرّحت به الخطب المنقوله، و المعرفه فعله تعالی، فکیف جعله الإمام صلوات الله علیه من أعمال العباد؟ لأنّا نقول: إنّ الانفعال بفعل الله تعالی أمر اختیاری یرجع إلی العب_د. فم_ن هذه الحیثیّه یکون التوحید من أفعال العباد. و معنی توحید العبد لله تعالی أن ینفعل بتعریف الله تعالی حتّی یدخل فی زمره العارفین و فی فرقه الموحّدین. و أمّا نفس التوحید فهو فعل الله تعالی کتعریفه نفسه. (3)

اشکال میشود، شما پیش از این گفتید که توحید خدا عین معرفت اوست، چنانکه در خطبههای منقول از ائمّه (علیهم السلام) آمده است و از دیگر سو معرفت،

1- . کفایه الاثر 261؛ بحارالانوار 4 / 54.
2- . امالی طوسی / 687؛ بحارالانوار 3 / 8.
3- . تقریرات، مناصب النبی / 60.