توحید و اسماء و صفات صفحه 249

چیز را عبادت کرده است. و توحید آن است که معنا را بدون اسم بپرستد...خدا را نود و نه اسم است. پس اگر اسم عین مسمّا باشد، لازم میآید هر اسمی از آن اسما خدا باشد؛ لکن خداوند عزّوجلّ معنایی است که به وسیله این اسامی به او دلالت میشود و همه آنها غیر اویند.

مقصود از اسم در این روایات، اسمای لفظی است که خداوند متعال آنها را ذکر و علامت خود قرار داده و آنها را خلق کرده است تا بندگانش او را با این اسامی بخوانند و عبادتش کنند و دیگران را به وسیله آنها به خداوند متعال هدایت کنند. این اسامی ذکر خدا و یاد اویند که انسان به وسیله آنها متوجّه خدامیشود واو را به یاد میآورد. پس اسم در عبادت خدا هیچ موضوعیّتی ندارد و بنده نباید در عباداتش برای اسما موضوعیّتی قائل شود؛ بلکه بای_د به وسیله آنها مسمّا و معنا را _ که معروف فطری اوست و او را به خود او شناخته است _ مورد عبادت، پرستش، خضوع و خشوع قرار دهد. بر اساس فرموده امام صادق (علیه السلام) خدا که مورد عبادت بندگانش قرار میگیرد، نزد هر جاهل و نادانی معروف است: «معروف عند کلّ جاهل»؛ (1) امّا این اسما، الفاظی بیش نیستند و عبادت آنها در حقیقت عبادت

چیزی نیست. از این رو، حضرت امام صادق (علیه السلام) فرمود: کسی که اسم را بدون معنا عبادت کند، چیزی را عبادت نکرده است.

3. صفات ذات و صفات فعل

ابو بصیر میگوید: به امام صادق (علیه السلام) گفتم:

فَلَمْ یَزَلِ اللَّهُ مُتَکَلِّماً؟ قَالَ: إِنَّ الْکَلَامَ صِفَهٌ مُحْدَثَهٌ لَیْسَتْ بِأَزَلِیَّهٍ. کَانَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَا مُتَکَلِّمَ. (2)

آیا خدا از ازل متکلّم بود؟ فرمود: کلام صفت حادث است و ازلی نیست. خداوند عزّوجلّ، بود و متکلّم نبود.