- مقدّمه ناشر 1
- درس اول: اهمّیّت معارف اعتقادی و معرفت خدا و معنای «معرفت» و «علم» 3
- اشاره 3
- 1. معرفت، عمل قلب 4
- 2. اهمّیّت معرفت خدا 5
- اشاره 5
- 2_1. معرفت خدا، هدف خلقت 6
- 2_2. برتری معرفت خدا بر سایر معارف 7
- 3. تفاوت معنایی معرفت و علم 8
- اشاره 8
- 3_1. معرفت در لغت 9
- 3_2. تفاوت علم و معرفت در بیان برخی صاحب نظران 11
- 3_3. تأمّلی در آراء صاحب نظران 13
- 4. خلاصه درس اوّل 15
- 5. خودآزمایی 16
- درس دوم: معرفت خدا فطری است _ آیات (1) 17
- اشاره 17
- 1_1. نظرهای لغت پژوهان و لغویان 18
- 1. فطرت در واژه نامه ها 18
- 1_2. خلاصه بحث 20
- 2_1. آیه فطرت 21
- 2. معرفت فطری خدا در قرآن 21
- 2_2. آیه «صبغه الله» 24
- 2_3. آیه «أ فی الله شکّ...» 26
- 2_4. آیه «حنفاء لله» 28
- 3. خلاصه درس دوم 29
- 4. خودآزمایی 30
- درس سوم: معرفت خدا فطری است - آیات (2) 31
- اشاره 31
- 1. آیات «لئن سألتهم من خلق السماوات...» 33
- 2. آیه «کان الناس...» 35
- 3. آیه «فذکّر إنّما أنت مذکّر» 40
- 4. آیات بأساء و ضرّاء 41
- 5. ظهور معرفت فطری در سختیها و گرفتاریها، و ایمان و کفر 45
- 6. خلاصه درس سوم 47
- 7. خودآزمایی 48
- اشاره 49
- درس چهارم: معرفت خدا فطری است «روایات» 49
- 1. احادیث فطری بودن معرفت خدا 51
- 2. احادیث فطرت عقول بر توحید 58
- 3. احادیث مفطور شدن حیوانات به معرفت خدا 61
- 4. خلاصه درس چهارم 63
- 5. خودآزمایی 64
- درس پنجم: مواقف تعریف عالم ارواح (1) 66
- اشاره 66
- 1. شواهدی بر وجود عوالم عهد 68
- 2. آیا عالم عهد یکی است؟ 70
- 3. خلقت ارواح 70
- 4. تواتر روایات خلقت ارواح پیش از ابدان 73
- 5. خلاصه درس پنجم 75
- 6. خودآزمایی 76
- اشاره 77
- درس ششم: مواقف تعریف - عالم ارواح (2) 77
- 1. شبهات وجود عالم ارواح 78
- 2. شبهه دیگر 81
- 3. خلقت دفعی ارواح 84
- 4. خلاصه درس ششم 86
- 5. خودآزمایی 87
- درس هفتم: مواقف تعریف - عالم ذرّ (1) 88
- اشاره 88
- 1. ارتباط عالم ذرّ و ارواح 90
- 2. حکمت قرار دادن ارواح در ابدان 90
- 3. عالم ذرّ در قرآن 91
- 3_1. آیه ذرّ 91
- 3_2. دیدگاه ها در مورد آیه ذرّ 95
- 4. خلاصه درس هفتم 98
- 5. خودآزمایی 99
- اشاره 101
- درس هشتم: مواقف تعریف - عالم ذرّ (2) 101
- 1. روایات عالم ذرّ 102
- 2. تواتر روایات عالم ذرّ 111
- 3. نظرهای برخی از دینپژوهان درباره روایات عالم ذرّ 111
- 3_1. مرحوم شیخ حرّ عاملی 111
- 3_2. مرحوم علّامه امینی 112
- 3_3. مرحوم نمازی شاهرودی 112
- 4. شبهات عالم ذرّ 113
- 3_4. مرحوم ملکی میانجی 113
- 3_5. آیه الله جهرمی شریعتمداری 113
- 5. خلاصه درس هشتم 116
- 6. خودآزمایی 117
- اشاره 118
- درس نهم: معرفت خدا به خدا 118
- 1. خدا، تنها راه شناخت خدا 120
- 2. بیان معرفت با اوصاف تنزیهی 121
- 3. عینیّت معرفت الله بالله با معرفت فطری خدا 121
- 4. ظهور خدا به واسطه اسماء 123
- 5. امتناع معرفت خدا به خلق 124
- 6. خلاصه درس نهم 126
- 7. خودآزمایی 127
- درس دهم: نفی واسطه در معرفت خدا 128
- اشاره 128
- 1. گُم بودن از معرفت 129
- 2. معرفت خدا، شرط استجابت دعا 131
- 3. معرفه الله بالله در روایت سدیر صیرفی 132
- 4. بیان علّامه طباطبایی؛ ذیل روایت سدیر صیرفی 136
- 5. نتیجه روایات معرفه الله بالله 138
- 7. خودآزمایی 141
- 6. خلاصه درس دهم 141
- درس یازدهم: روایات به ظاهر مخالف با روایات معرفه الله بالله 143
- اشاره 143
- 1. نفی الوهیّت از آنچه به خودی خود شناخته می شود 144
- 2. آنچه به خودی خود شناخته شود، مصنوع است. 146
- 3. قصور قوای ادراکی از معرفت خدا 148
- 4. کوتاهی خلق از معرفت خدا 150
- 5. خلاصه درس یازدهم 155
- 6. خودآزمایی 156
- اشاره 157
- درس دوازدهم: معرفت صنع خداست (1) 157
- 1. آیات قرآن 159
- 1_1. هدایت به عهده خداست. 159
- 2. روایات 162
- 1_2. بیرون بودن معرفت خدا از توانایی انسان 162
- 4. خودآزمایی 168
- 3. خلاصه درس دوازدهم 168
- درس سیزدهم: معرفت صنع خداست (2) 170
- اشاره 170
- 1. وابسته بودن ایمان و کفر بر اعطای معرفت 171
- 2. اکتسابی نبودن معرفت 173
- 3. ناتوانی آفریدهها بر اکتساب معرفت 175
- 4. نتیجه آیات و روایات یادشده 178
- 5. هدایت و معرفت اوّلی و ثانوی 179
- 6. خلاصه درس سیزدهم 182
- 7. خودآزمایی 183
- اشاره 184
- درس چهاردهم: معرفت صنع خداست (روایاتِ به ظاهر معارض) 184
- 1. معرفت، سرلوحه دین و دینداری 186
- 2. سرلوحه عبادت، معرفت خدا 188
- 3. امر خداوند متعال به کسب علم و معرفت 189
- 4. معرفت، بهترین اعمال و واجبترین فرائض 191
- 5. حلّ تعارض ظاهری دو گروه روایات و وجه جمع آنها 195
- 6. خلاصه درس چهاردهم 199
- 7. خودآزمایی 200
- درس پانزدهم: انسداد راه معرفت خدا از سوی بندگان 202
- اشاره 202
- 1. نهی از تفکّر و تکلّم درباره خدا 204
- 2. ناتوانی قوای بشری از معرفت خدا 205
- 3. نقش عقل در معرفت خدای تعالی 207
- 5. نقش پیامبران و اوصیا در معرفت خدا 210
- 4. بداهت معرفت خدا 210
- 6. خلاصه درس پانزدهم 213
- 7. خود آزمایی 213
- درس شانزدهم: توح_ی_د 214
- اشاره 214
- 1. توحید همان معرفت فطری است. 215
- 2. انواع توحید 217
- اشاره 217
- 2_1. توحید ذاتی 218
- 2_2. توحید صفاتی 220
- 2_3. توحید افعالی 222
- 2_4. توحید عبادی 224
- 3. خلاصه درس شانزدهم 226
- 4. خودآزمایی 227
- اشاره 228
- درس هفدهم: اسما و صفات (1) 228
- 1. معنای لغوی اسم و صفت 229
- 2. معنای اسم و صفت در روایات اهل بیت (علیهم السلام) 230
- 3. روایات گونه گون اهل بیت (علیهم السلام) در اسما و صفات 232
- 3_1. تنزیه خدا از توصیف بندگان 232
- 3_2. توصیف خدا به خود او 234
- 3_3. نفی صفات از خداوند متعال 235
- 4. برگشت صفات به تنزیه 238
- 5. خلاصه درس هفدهم 239
- 6. خودآزمایی 240
- درس هجدهم: اسما و صفات (2) 241
- اشاره 241
- 1. اشتراک لفظی در اسما و صفات 243
- اشاره 243
- اشکال 246
- جواب 246
- 2. اسما و صفات مخلوق و غیر خدایند 248
- 3. صفات ذات و صفات فعل 249
- 4. خلاصه درس هجدهم 256
- 5. خودآزمایی 257
- فهرست منابع 258
ارواح همه انسان ها را دو هزار سال پیش از ابدانشان آفریده است. آن جا مؤمنان با همدیگر دوستی و ائتلاف و با کفّار و مشرکان دشمنی داشته اند.
2. آیا عالم عهد یکی است؟
در روایات، برای انسان ها پیش از عالم دنیا دست کم دو عالم جداگانه طرح شده است. یکی از این عوالم، عالم ارواح است که خداوند متعال آن جا فقط روح های همه انسان ها را خلق فرموده و آن ها را در ملکوت و هوا ساکن کرده بود.
عالم دیگر، عالم ذرّ است که به یقین، غیر از عالم ارواح بوده است و آفریدگار در آن عالم، همه فرزندان آدم (علیه السلام) را به صورت ذرّه های کوچک پدید آورده و ارواح آنان را در بدن های ویژه خودشان قرار داده؛ آن گاه از آن ها بر معرفت خویش پیمان گرفته است؛ چنان که در عالم ارواح نیز چنین بوده است.
در این درس و درس بعد، به مباحث عالم ارواح اشاره و نمونه هایی از روایات فراوانی را که در این زمینه از امامان اهل بیت (علیهم السلام) رسیده است، ذکر خواهیم کرد. در درس های دیگر نیز به بحث از عالم ذرّ خواهیم پرداخت.
3. خلقت ارواح
در روایات فراوانی تصریح شده که خداوند متعال ارواح انسان ها را دو هزار سال پیش ازبدنهایشان خلق فرمود و آن ها را در هوا ساکن نمود و آنان در آن عالم، با هم دوستی و الفت یا دشمنی و نفرت داشتند. در عالم ارواح، کفر و ایمان و ولایت و انکار نیز در میان انسان ها وجود داشته است. پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) می فرماید :
خَلَقَ اللَّهُ الْأَرْوَاحَ قَبْلَ الْأَجْسَادِ بِأَلْفَیْ عَامٍ ثُمَّ أَسْکَنَهَا الْهَوَاءَ فَمَا تَعَارَفَ مِنْهَا ثَمَّ ائْتَلَفَ هَاهُنَا وَ مَا تَنَاکَرَ ثَمَّ اخْتَلَفَ هَاهُنَا.(1)
1- . رجال کشّی / 396؛ بحارالانوار 47/356.