- مقدّمه ناشر 1
- درس اول: اهمّیّت معارف اعتقادی و معرفت خدا و معنای «معرفت» و «علم» 3
- اشاره 3
- 1. معرفت، عمل قلب 4
- 2. اهمّیّت معرفت خدا 5
- اشاره 5
- 2_1. معرفت خدا، هدف خلقت 6
- 2_2. برتری معرفت خدا بر سایر معارف 7
- 3. تفاوت معنایی معرفت و علم 8
- اشاره 8
- 3_1. معرفت در لغت 9
- 3_2. تفاوت علم و معرفت در بیان برخی صاحب نظران 11
- 3_3. تأمّلی در آراء صاحب نظران 13
- 4. خلاصه درس اوّل 15
- 5. خودآزمایی 16
- اشاره 17
- درس دوم: معرفت خدا فطری است _ آیات (1) 17
- 1_1. نظرهای لغت پژوهان و لغویان 18
- 1. فطرت در واژه نامه ها 18
- 1_2. خلاصه بحث 20
- 2. معرفت فطری خدا در قرآن 21
- 2_1. آیه فطرت 21
- 2_2. آیه «صبغه الله» 24
- 2_3. آیه «أ فی الله شکّ...» 26
- 2_4. آیه «حنفاء لله» 28
- 3. خلاصه درس دوم 29
- 4. خودآزمایی 30
- اشاره 31
- درس سوم: معرفت خدا فطری است - آیات (2) 31
- 1. آیات «لئن سألتهم من خلق السماوات...» 33
- 2. آیه «کان الناس...» 35
- 3. آیه «فذکّر إنّما أنت مذکّر» 40
- 4. آیات بأساء و ضرّاء 41
- 5. ظهور معرفت فطری در سختیها و گرفتاریها، و ایمان و کفر 45
- 6. خلاصه درس سوم 47
- 7. خودآزمایی 48
- اشاره 49
- درس چهارم: معرفت خدا فطری است «روایات» 49
- 1. احادیث فطری بودن معرفت خدا 51
- 2. احادیث فطرت عقول بر توحید 58
- 3. احادیث مفطور شدن حیوانات به معرفت خدا 61
- 4. خلاصه درس چهارم 63
- 5. خودآزمایی 64
- درس پنجم: مواقف تعریف عالم ارواح (1) 66
- اشاره 66
- 1. شواهدی بر وجود عوالم عهد 68
- 3. خلقت ارواح 70
- 2. آیا عالم عهد یکی است؟ 70
- 4. تواتر روایات خلقت ارواح پیش از ابدان 73
- 5. خلاصه درس پنجم 75
- 6. خودآزمایی 76
- درس ششم: مواقف تعریف - عالم ارواح (2) 77
- اشاره 77
- 1. شبهات وجود عالم ارواح 78
- 2. شبهه دیگر 81
- 3. خلقت دفعی ارواح 84
- 4. خلاصه درس ششم 86
- 5. خودآزمایی 87
- درس هفتم: مواقف تعریف - عالم ذرّ (1) 88
- اشاره 88
- 1. ارتباط عالم ذرّ و ارواح 90
- 2. حکمت قرار دادن ارواح در ابدان 90
- 3_1. آیه ذرّ 91
- 3. عالم ذرّ در قرآن 91
- 3_2. دیدگاه ها در مورد آیه ذرّ 95
- 4. خلاصه درس هفتم 98
- 5. خودآزمایی 99
- اشاره 101
- درس هشتم: مواقف تعریف - عالم ذرّ (2) 101
- 1. روایات عالم ذرّ 102
- 2. تواتر روایات عالم ذرّ 111
- 3_1. مرحوم شیخ حرّ عاملی 111
- 3. نظرهای برخی از دینپژوهان درباره روایات عالم ذرّ 111
- 3_2. مرحوم علّامه امینی 112
- 3_3. مرحوم نمازی شاهرودی 112
- 3_5. آیه الله جهرمی شریعتمداری 113
- 3_4. مرحوم ملکی میانجی 113
- 4. شبهات عالم ذرّ 113
- 5. خلاصه درس هشتم 116
- 6. خودآزمایی 117
- اشاره 118
- درس نهم: معرفت خدا به خدا 118
- 1. خدا، تنها راه شناخت خدا 120
- 2. بیان معرفت با اوصاف تنزیهی 121
- 3. عینیّت معرفت الله بالله با معرفت فطری خدا 121
- 4. ظهور خدا به واسطه اسماء 123
- 5. امتناع معرفت خدا به خلق 124
- 6. خلاصه درس نهم 126
- 7. خودآزمایی 127
- درس دهم: نفی واسطه در معرفت خدا 128
- اشاره 128
- 1. گُم بودن از معرفت 129
- 2. معرفت خدا، شرط استجابت دعا 131
- 3. معرفه الله بالله در روایت سدیر صیرفی 132
- 4. بیان علّامه طباطبایی؛ ذیل روایت سدیر صیرفی 136
- 5. نتیجه روایات معرفه الله بالله 138
- 6. خلاصه درس دهم 141
- 7. خودآزمایی 141
- اشاره 143
- درس یازدهم: روایات به ظاهر مخالف با روایات معرفه الله بالله 143
- 1. نفی الوهیّت از آنچه به خودی خود شناخته می شود 144
- 2. آنچه به خودی خود شناخته شود، مصنوع است. 146
- 3. قصور قوای ادراکی از معرفت خدا 148
- 4. کوتاهی خلق از معرفت خدا 150
- 5. خلاصه درس یازدهم 155
- 6. خودآزمایی 156
- اشاره 157
- درس دوازدهم: معرفت صنع خداست (1) 157
- 1. آیات قرآن 159
- 1_1. هدایت به عهده خداست. 159
- 2. روایات 162
- 1_2. بیرون بودن معرفت خدا از توانایی انسان 162
- 3. خلاصه درس دوازدهم 168
- 4. خودآزمایی 168
- درس سیزدهم: معرفت صنع خداست (2) 170
- اشاره 170
- 1. وابسته بودن ایمان و کفر بر اعطای معرفت 171
- 2. اکتسابی نبودن معرفت 173
- 3. ناتوانی آفریدهها بر اکتساب معرفت 175
- 4. نتیجه آیات و روایات یادشده 178
- 5. هدایت و معرفت اوّلی و ثانوی 179
- 6. خلاصه درس سیزدهم 182
- 7. خودآزمایی 183
- اشاره 184
- درس چهاردهم: معرفت صنع خداست (روایاتِ به ظاهر معارض) 184
- 1. معرفت، سرلوحه دین و دینداری 186
- 2. سرلوحه عبادت، معرفت خدا 188
- 3. امر خداوند متعال به کسب علم و معرفت 189
- 4. معرفت، بهترین اعمال و واجبترین فرائض 191
- 5. حلّ تعارض ظاهری دو گروه روایات و وجه جمع آنها 195
- 6. خلاصه درس چهاردهم 199
- 7. خودآزمایی 200
- درس پانزدهم: انسداد راه معرفت خدا از سوی بندگان 202
- اشاره 202
- 1. نهی از تفکّر و تکلّم درباره خدا 204
- 2. ناتوانی قوای بشری از معرفت خدا 205
- 3. نقش عقل در معرفت خدای تعالی 207
- 5. نقش پیامبران و اوصیا در معرفت خدا 210
- 4. بداهت معرفت خدا 210
- 6. خلاصه درس پانزدهم 213
- 7. خود آزمایی 213
- درس شانزدهم: توح_ی_د 214
- اشاره 214
- 1. توحید همان معرفت فطری است. 215
- اشاره 217
- 2. انواع توحید 217
- 2_1. توحید ذاتی 218
- 2_2. توحید صفاتی 220
- 2_3. توحید افعالی 222
- 2_4. توحید عبادی 224
- 3. خلاصه درس شانزدهم 226
- 4. خودآزمایی 227
- درس هفدهم: اسما و صفات (1) 228
- اشاره 228
- 1. معنای لغوی اسم و صفت 229
- 2. معنای اسم و صفت در روایات اهل بیت (علیهم السلام) 230
- 3. روایات گونه گون اهل بیت (علیهم السلام) در اسما و صفات 232
- 3_1. تنزیه خدا از توصیف بندگان 232
- 3_2. توصیف خدا به خود او 234
- 3_3. نفی صفات از خداوند متعال 235
- 4. برگشت صفات به تنزیه 238
- 5. خلاصه درس هفدهم 239
- 6. خودآزمایی 240
- درس هجدهم: اسما و صفات (2) 241
- اشاره 241
- اشاره 243
- 1. اشتراک لفظی در اسما و صفات 243
- اشکال 246
- جواب 246
- 2. اسما و صفات مخلوق و غیر خدایند 248
- 3. صفات ذات و صفات فعل 249
- 4. خلاصه درس هجدهم 256
- 5. خودآزمایی 257
- فهرست منابع 258
شده است.(1)
در پاسخ اشکال چهارم نیز به نقل قول آیه الله صافی گلپایگانی در این زمینه اکتفا می کنی_م. ایشان در مقال_ه ای که در داوری بین شی_خ صدوق و شی_خ مفی_د رحمه الله علیهما تألیف کرده، نوشته است :
با این که حقیقت روح و نفس و عقل و بخش باطن وجود انسان، مثل بسیاری از حقایق دیگر، ناشناخته مانده است، خلقت ارواح قبل از اجساد در احادیث بسیار تصریح شده است و صدوق چون راهی برای ردّ این اخبار نداشته است، به ظاهر آن ها اعتقاد پیدا کرده است و این عقیده با تناسخ ارتباط ندارد؛ زیرا تناسخ عبارت از تعلّق روح به اجسام عنصری متعدّد در این دنیاست که بعد از فنای هر جسمی، به جسم دیگر تعلّق گیرد و حقیقت واحده در صورت های کثیره ظاهر شود و در هر دوری پاداش یا کیفر دور قبل را ببیند؛ در حالی که در خلقت ارواح قبل از اجسام، تعلّق آن ها منحصر به یک جسم عنصری می باشد که جسماً و روحاً غیر از ارواح و اجسام دیگر است.
این معنا بدون این که ما درمقام اثبات آن باشیم _ اگر چه در نزد مثل صدوق، از بزرگانی که تحذّق و تتبّع کامل در اخبار دارند ثابت است _ فی حدّ نفسه ممکن است و با عقیده به تناسخ، نباید قیاس شود.(2)
2. شبهه دیگر
برخی معتقدند که تقدّم ارواح بر ابدان موجب اعتقاد به قدم ارواح می شود.(3)
این شبهه اگر چه، به ظاهر، مربوط به کسانی است که قائل به روحانیّه الحدوث بودن روح اند، ولی همین شبهه در نظر آنان که قائل به جسمانیّه الحدوث بودن روح اند، نیز وجود دارد. زیرا چنان که ذکر شد، صدرالدین شیرازی از جمله کسانی
1- . سلسله مقالات کنگره شیخ مفید، ج 53، ص 9 و 10.
2- . سلسله مقالات کنگره شیخ مفید، ش 53، ص 37.
3- . انوار نعمانیّه 1 / 268، پاورقی.