توحید و اسماء و صفات صفحه 98

عدم ذکر مانند بیشتر داستان های قرآنی است که در آن ها به اکثر خصوصیّات تعرض نمی شود. و شاید به خاطر آن است که ذکر آن مدخلیّتی در غرض احتجاج ندارد. و به این بیان، تنافی بین آیه و روایات هم برطرف می شود.(1)

چنان که پیش تر بیان شد، در روایات، به ترتیب و کیفیّت اخراج تصریح نشده و در آیه، به اخراج ذرّیّه آدم از پشت آدم تصریح نشده است. امّا به صرف وجود این اختلاف جزئی نمی توان روایات فراوانی را _ که تعدادی از آن ها چنان که ذکر خواهیم کرد سند صحیح دارند _ کنار گذاشت.

مرحوم ملا صالح مازندرانی نیز به این امر تأکید کرده و فرموده است :

مقصود از اخذ ذرّیّه از پشت فرزندان آدم، اخراج آن ها از اصلابشان به ترتیب نسل و گواه ساختن آن ها بر خودشان است. زیرا مواد همه انسان ها در صلب آدم به همان ترتیبی که در این دنیا به وجود می آیند، موجود بوده است. پس اخراج آن ها از پشت فرزندان بنی آدم در حقیقت، اخراج از پشت و صلب آدم است. پس آیه شریفه منافاتی با روایاتی که دلالت بر اخراج از پشت و صلب آدم دارند، ندارد.(2)

حق آن است که معنای آیه و دلالت آن بر وجود عالمی برای همه انسان ها واضح و روشن است و روایات در این باره، توضیحات بیشتری دارند. در درس بعد به بررسی این روایات خواهیم پرداخت.

4. خلاصه درس هفتم

Ë ادلّه وجود عالم ذرّ فراوان است؛ تا حدی که ادّعای تواتر این روایات بعید نیست.

Ë خلقت دفعی بدن ها در عالم ذرّ صورت گرفته است.