براهین جهان شناختی از دیدگاه ابن سینا و آکویناس صفحه 100

2-برهان علت و معلول

اشاره

اصل علیت و معلولیت، از مهم ترین قواعد فلسفی و جزء مهم ترین پایه های کلی قواعد علوم است(1). اصل علیت، یک اصل عمومی عقلی و بدیهی است و روشن است که هر موجود ممکن، در وجود خود نیازمند مرجح و هر معلولی نیازمند علت است. اصل علیت یکی از مقدمات برهان صدیقین و نیز از مقدمات برهان امکان و وجوب به شمار می رود.

الف) پیشینه اصل علیت

بحث از اصل علیت، پیشینه ای به در ازای تاریخ بشر دارد؛ زیرا بشر از روزی که قدم به عالم هستی نهاده - حتی کودکان خردسالی که قادر به تشخیص ابتدایی اشیای پیرامون خود بوده اند - در جست وجوی منشأ اشیاء و علت حوادث بوده اند و این اصل همواره مورد توجه فلاسفه و متکلمین، از دوران سقراط و ارسطو(2) و نیز پیش از آنها تا به امروز بوده است.

ب) مفهوم علیت

مفهوم علت و معلول از تصورات قطعی(3) و جزء مفاهیم روشن و شناخته شده برای بشر است. مثلاً اگر چیزی را در نظر بگیریم که از چیزی صادر شده است، به صادر، معلول و به مصدور عنه، علت گفته می شود.(4) مفهوم علیت را با در نظر گرفتن مثالی نظیر «توقف وجود حرارت وجود آتش» نیز می توان بیان کرد؛ به این معنا که آتش از این

1- (1) ر. ک: اصول فلسفه و روش رئالیسم، ص 414.
2- (2) ر. ک: ارسطو، متافیزیک (مابعدالطبیعه)، کتاب پنجم، فصل دوم، ص 129-132.
3- (3) . conclusive.
4- (4) کشف المراد، ص 169.