براهین جهان شناختی از دیدگاه ابن سینا و آکویناس صفحه 110

بنابر آن چه گذشت، این نتیجه به دست می آید که شیخ اصل «علت و معلول» را در آثار مختلفش مورد بحث قرار داده است، و در الهیات شفا از راه «علت و معلول» و ابطال دور و تسلسل، واجب الوجود بالذات و وحدانیت او را اثبات کرد. این برهان، نیز یکی از مصادیق «براهین جهان شناختی» است؛ چنان که گیسلر نیز بر آن تصریح کرده و آن را از مصادیق «براهین جهان شناختی» دانسته است.

3-برهان حرکت

اشاره

یکی از براهین اثبات وجود خدا که در زمره «براهین جهاشناختی» قرار گرفته، برهان حرکت است؛ زیرا انواع حرکت، اعم از محسوس و غیر محسوس وجود دارد. هر متحرکی نیازمند محرک است و به دلیل ابطال تسلسل و دَور، باید منتهی به محرک غیرمتحرک بشود و آن واجب الوجود بالذات است که مبدأ نظام خیر و حرکت اولیه و فاعل کل در عالم هستی است.

برهان حرکت، ریشه ای دیرینه در تاریخ دارد و در آثار گذشتگان چون افلاطون(1) ، ارسطو(2) و نیز در دوران های بعد از آنها مورد توجه قرار گرفته است.

با آن که ابن سینا، همان طور که گذشت، موثق ترین و شریف ترین برهان را برهان صدیقین دانسته است، ولی استفاده از سایر براهین را نیز نفی نکرده و از آثار و افعال خداوند هم به عنوان دلیل خداوند یاد کرده است. بدون تردید یکی از آنها وجود حرکت در عالم خلقت است که دلیل وجود محرک نخستین می باشد.