براهین جهان شناختی از دیدگاه ابن سینا و آکویناس صفحه 112

است؛ زیرا حصول تغییر و خروج از قوه به فعل، یک نوع پدیده و امری حادث است که بدون علت محرکه نمی تواند حاصل بشود. از سویی، سلسله حرکت ها باید به محرک نامتحرک منتهی شود و او مبدأ مجرد و در نهایت، واجب الوجود بالذات است.

پیش از تقریر برهان حرکت از دیدگاه ابن سینا، لازم است به چند مطلب اشاره بشود:

الف) تعریف برهان حرکت

اشاره

«برهان حرکت» از دو واژه «برهان» و «حرکت» فراهم آمده است. تعریف «برهان» پیش از این بیان شد؛ اما مفهوم «حرکت» در حرکت مکانی، به خصوص حرکت دَوَرانی، به معنای قطع مسافت است؛ از قبیل چیزی که بوده و چیزی که به دنبال او می باشد.(1)

حرکت تعریف های مختلفی دارد که در این جا به دو تعریف اشاره می گردد:

یکم) تغییر تدریجی

حرکت، خروج تدریجی جسم از قوه به فعل است؛ چنان که ملاصدرا گفته است: «فحقیقه الحرکه هو الحدوث التدریجی أوالحصول أو الخروج من القوه إلی الفعل یسیرا سیرا أولادفعه.»(2) اگر خروج از قوه به فعل، دفعی باشد، به آن کون و فساد گویند، نه حرکت.