براهین جهان شناختی از دیدگاه ابن سینا و آکویناس صفحه 141

ارسطو(1) و تبعیت از مدرسین و شارحین نوافلاطونی، به خصوص ابن سینا، آن را در کتاب جامع الکلام، کلیات الهیاتش و نیز در کتاب علیه منکران خدا به کار برد و از آن جانب داری کرد.

ب) تقریر برهان حرکت بارویکرد توماسی

حرکت، در برهان حرکت مورد نظر توماس، معنای عام تری دارد؛ به گونه ای که در مقام ترجمه، اصطلاح «تغییر» را نیز دربر می گیرد؛ زیرا حرکت، روشن ترین صورت تغییر است.(2)

تجربه حسی، نقطه آغاز این برهان است. توماس از راه مشاهده حرکت یا تغییر در عالم، بر وجود علت نخستین که آن را خدا می نامند، استدلال می کند. به این معنا عالمی که ما در آن به سر می بریم، پویاست و اشیائی در آن در حال حرکت و دگرگونی است.

ارائه فهرست از اشیای در حال تغییر و حرکت، کاری چندان دشوار نیست. مثلاً می بینیم باران از آسمان فرو می ریزد؛ سنگ ها به سراشیبی سقوط می کنند؛ آب در رودخانه ها جاری می شود؛ زمین به دور خورشید می چرخد؛ شب و روز و فصول سال مدام یکی پس از دیگری می آید و سرانجام هر چیزی در حال حرکت و در فرایند تغییرپذیری مشاهده می شود. شیءای که فرایند تغییر را آغاز می کند، در پایان، چیزی خواهد شد که هدف آن بوده است. این فرایند حرکت است و حرکت چیزی جز تغییر از قوه به فعل نیست.