براهین جهان شناختی از دیدگاه ابن سینا و آکویناس صفحه 159

که از طریق برهان حرکت با رویکرد آکویناسی آن، وجود خدا اثبات می شود. این برهان نوعی از براهین «اِنّی» است که از مشاهده آثار، به وجود مؤثر پی برده می شود و از مشاهده حرکت، به وجود محرک. این آثار (تغییر و حرکت) در تجربه حسی به ما عرضه می شوند و با بررسی در منشأ آنها به نتیجه می رسیم که «خداوند وجود دارد.» شیوهْ تقریر توماس نزدیک به این تفسیر است که محرک نخستین به عنوان علت فاعلی محرک است. در دیدگاه او راه نخست، روشن ترین و بهترین راه اثبات وجود خداست.

2-برهان علیت فاعلی

اشاره

برهان علیت فاعلی، یکی از انواع «براهین جهان شناختی» است که دومین راه از راه های پنج گانه توماس برای اثبات وجود خدا در آثار اوست و در واقع از مفهوم سینایی علت فاعلی استنباط شده است.

هرچند منشأ «علیت فاعلی»(1) به گفته ژیلسون در آثار ارسطو یافت می شود، ولی او از علت محرکه سخن می گوید، نه علت فاعلی و ارسطو بلافاصله وجود خدا را استنتاج نمی کند؛ ولی ابن سینا برخلاف او و به تبعیت از وی آلن دی لیل(2) و آلبرتوس کبیر(3) بدین منظور استفاده می کنند. صورتی که ابن سینا به این برهان داده، بسیار جالب توجه است و برهان توماس شبیه آن چیزی است که ابن سینا آن را صورت بندی کرده است و نشان دهنده تأثیرپذیری توماس از اندیشه سینوی در صورت بندی برهان علیت فاعلی است. هرچند ژیلسون گفته است: «این شباهت ها، چنان

1- (1) . efficient causality.
2- (2) . Alain de Lille.
3- (3) . Albert the Great.