براهین جهان شناختی از دیدگاه ابن سینا و آکویناس صفحه 168

3-برهان امکان و وجوب

اشاره

برهان امکان و وجوب از انواع «براهین جهان شناختی» است که سومین راه از راه های پنج گانه توماس برای اثبات وجود خدا در جامع الهیات او می باشد.

الف) مقدمات عقلی برهان

راه سوم توماس برای اثبات وجود خدا، از امکان و وجوب گرفته شده است.

آغاز این برهان، هرچند واقعیات تجربی و حسی است، ولی فهم آن مبتنی بر بیان دو مقدمه و تفکیک ممکن از واجب و فهم دقیق مفهوم ممکن الوجود و واجب الوجود است. از این رو پیش از بیان برهان آکویناس به اختصار به ذکر دو مقدمه عقلی پرداخته می شود:

الف) مقدمه اول این است که امر ممکن، غیر واجب(1) است؛ یعنی هیچ وجوبی برای بودن یا نبودن آن نمی توان تصوّر کرد.

ب) مقدمه دوّم این است که امر ممکن به خودی خود وجود ندارد و ماهیت و ذات آن، منشأ وجودش نیست؛ بلکه وجود آن نیازمند علت فاعلی است و چون فرایند سلسله معلول و علل فاعلی نمی تواند تا بی نهایت عقب برود، پس هر ممکنی که وجود دارد، وجود آن به وسیله غیر است.

تأمّل در برهان سوم توماس «ما را با لزوم تمایز ماهیت از وجود نیز روبه رو می کند که با اندکی دقت می توان دریافت همین انگیزه پنهانی و هدف اصلی و محوری توماس در تمام براهین او بوده است»(2).