براهین جهان شناختی از دیدگاه ابن سینا و آکویناس صفحه 169

ب) کلام آکویناس درباره برهان امکان و وجوب

برای روشن شدن تقریر برهان امکان و وجوب از دیدگاه آکویناس، کلام او را از کتاب کلیات الهیات او به نقل از ژیلسون می آوریم:

«راه سوم از امکان و وجوب گرفته می شود و بدین صورت مطرح می شود: ما در طبیعت اشیائی را می یابیم که ممکن است باشند یا نباشند؛ زیرا آنها در معرض کون و فسادند. در نتیجه ممکن است باشند یا نباشند؛ اما برای آنها غیر ممکن است که همواره وجود داشته باشند؛ زیرا آن چیزی که نسبتش به «وجود» و «عدم» مساوی باشد، در حقیقت موجود نیست. بنابراین اگر همه اشیاء نسبت به «وجود» و «عدم» برابر بوده اند، در این صورت در یک زمانی، هیچ چیز وجود نداشته است. اما اگر این امر صحیح باشد، حتی اکنون نیز هیچ چیز موجود نبود؛ زیرا آن چیزی که وجود نداشته، تنها از طریق چیزی که قبلاً موجود بوده، به وجود آمده است. بنابراین اگر زمانی هیچ چیزی موجود نبوده، غیر ممکن بوده که چیزی به وجود آید. بنابراین حتی اکنون نیز هیچ چیز نمی توانست وجود داشته باشد که این امری است محال. بنابراین چنین نیست که همه موجودات ممکن باشند؛ بلکه موجودی وجود دارد که وجود آن ضروری است. اما هر موجود ضروری، یا ضرورت خود را از موجود دیگری کسب کرده یا نه. اکنون همان طور که در علل فاعلی اثبات شد، محال است که سلسله موجودات ضروری که معلول موجودات دیگر هستند، تا بی نهایت تداوم داشته باشد. بنابراین ما چاره ای نداریم جز پذیرش موجودی که ضرورتش را بذاته دارد و از موجود دیگری کسب نکرده و ضرورت را به دیگر موجودات اعطا می کند و همه انسان ها از آن به عنوان خدا سخن می گویند.»(1)