براهین جهان شناختی از دیدگاه ابن سینا و آکویناس صفحه 176

است که وجود دائم و همیشگی برای آن غیر ممکن است؛ چون آن چه که فسادپذیر است، امکان ندارد که هرگز از هستی باز نماند. از سوی دیگر ممکنات، عمر محدودی دارند. پس روشن است که منظور آکویناس دائمی بودن زمانی است، نه امکان مابعدالطبیعی عام مخلوقات.

سوم) سابق بودن ممکنات بر عدم زمانی

این کلام توماس که می گوید: «آن چه می تواند نباشد، در زمانی وجود نداشته است» نشان دهنده این مطلب است که موجودات ممکن در عالم هستی از دیدگاه توماس مسبوق به عدم زمانی هستند؛ به این معنا که در زمان های گذشته دور، زمانی بوده است که چیزی در عالم وجود نداشته است. ولی دربارهْ آینده، برای مدت نامعلومی چیزی وجود خواهد داشت و ممکناتی که در جهان موجودند، موقعی از بین می روند و چیزهای دیگری جایگزین آنها می گردند و تا مدت نامشخصی چنین خواهد بود.

دیدگاه توماس موافق با نظریه ای است که ممکنات را مسبوق به عدم زمانی می داند. هم چنین از دیدگاه توماس، این نکته مسلم است که همیشه چیزی وجود داشته است؛ وگرنه اکنون هم چیزی وجود نمی داشت؛ زیرا ممکن نیست تمام واقعیات از اشیای فانی و فسادپذیر به وجود آمده باشد؛ چنان که توماس در تقریر راه سوم به آن اشاره کرد.

چهارم) ضرورت وجود واجب الوجود

این فقره از کلام توماس که می گوید: «اگر زمانی بود که هیچ چیزی وجود نداشته است و اگر چنین باشد، اکنون هم هیچ چیزی وجود نمی داشت، زیرا هرچه وجود دارد به علت چیزی است که پیش از او وجود داشته و منشأ وجود برای او بوده است» نشان می دهد که علاوه بر