براهین جهان شناختی از دیدگاه ابن سینا و آکویناس صفحه 186

این سخن توماس شبیه آن چیزی است که ابن سینا گفته است؛ یعنی اگر علت نخستین (واجب الوجود بالذات) که خارج از سلسله قرار دارد در کار نباشد، معنایش این است که معلول بدون علت باشد و چنین چیزی محال است.

ابن سینا بطلان تسلسل را با استفاده از برهان وسط و طرف به گونه ای متقن و محکم بیان کرده و توضیح داده است، که چنین اتقان و توضیحی در کلام توماس دیده نشده است.

د) محرک غیر از متحرک

ابن سینا و آکویناس هر دو در برهان حرکت معتقدند که باید محرک غیر از متحرک باشد. ابن سینا با بیان و برهان متقن این مطلب را به خوبی ثابت کرد و نتیجه گرفت که باید حرکت هر جسم متحرک، علتی داشته باشد، ولی نه از ذاتش.(1)

آکویناس نیز به این دلیل که چیزی که بالفعل گرم است، نمی تواند به طور هم زمان بالقوه هم گرم باشد، نتیجه گرفت که محال است یک شیء از یک جهت، هم محرک باشد و هم متحرک و از این رو هرچه که متحرک است، باید به وسیله چیز دیگری به حرکت در آمده باشد.(2)

ه-) منتهی شدن سلسله حرکت به محرک نامتحرک

ابن سینا و آکویناس هردو در برهان حرکت معتقدند که باید سلسله حرکت، منتهی به محرک نامتحرک بشود؛ محرّکی که خود دارای حرکت نیست؛ زیرا اگر منتهی به علت غیر محرّک نشود، تسلسل لازم می آید و