براهین جهان شناختی از دیدگاه ابن سینا و آکویناس صفحه 188

الف) تمایز «برهان صدیقین» ابن سینا با «برهان امکان و وجوب» آکویناس

برخی از فلاسفه و اندیشمندان اسلامی، برهان شیخ را برهان صدیقین ندانسته اند، بلکه برهان امکان و وجوب شمرده اند.

چنین تصوری از برهان شیخ، ممکن است باعث شود کسانی که اشکالاتی را بر برهان توماس وارد می دانند، بر برهان شیخ نیز وارد بدانند. ولی حقیقت این است که میان برهان صدیقین شیخ و برهان امکان و وجوب توماس تفاوت عمیقی وجود دارد. تفاوت جوهری میان برهان ابن سینا و برهان امکان و وجوب آکویناس، در آغاز برهان و شیوه اثبات واجب الوجود، وجود دارد.

ابن سینا برهانش را از احراز و اثبات وجود، با قطع نظر از هرگونه موجودات امکانی، نظیر مخلوقات و آثار خداوند آغاز می کند و می گوید: شکی نیست که وجودی هست و این وجود احراز شده، یا واجب الوجود بالذات است یا ممکن الوجود بالذات اگر بالذات واجب الوجود باشد، مطلوب ثابت است و اگر ممکن الوجود بالذات باشد، طبق مقدماتی، منتهی به واجب الوجود بالذات می شود(1). اما آکویناس برهانش را از موجودات ممکن آغاز می کند و می گوید: «در طبیعت اشیائی را می یابیم که ممکن است باشند یا نباشند؛ زیرا آنها در معرض کون و فسادند و نتیجه می گیرد که همه اشیاء نسبت به و «جود» و «عدم» مساوی هستند....»(2)

در برهان شیخ، واجب الوجود از راه وجود و نفی هرگونه شک و تردید در اصل هستی اثبات می شود؛ به این معنا که وجودی هست و آن، واجب الوجود بالذات است و نیاز به مقدمات دیگر ندارد. ولی اگر خصم