براهین جهان شناختی از دیدگاه ابن سینا و آکویناس صفحه 192

نخستین را، که علت ضرورت موجودات دیگر است، اثبات می کند.»(1)

بنابراین دو برهان ابن سینا برای تبیین هستی وجود واجب الوجود بالذات لازم است. امّا برهان آکویناس به دنبال اثبات این امر نیست که برای تبیین موجودات ممکن، وجود واجب الوجود بالذات لازم است؛ بلکه او فقط در پی اثبات این امر است که در سلسله اشیای ضروری بالغیر نمی شود تا بی نهایت پیش رفت و از این حیث وجود موجود ضروری نخستین لازم است.

د) اقتباس برهان امکان و وجوب

تفاوت دیگری که میان برهان صدیقین شیخ و برهان وجوب و امکان آکویناس وجود دارد در این است که برهان وجوب و امکان توماس، همان گونه که گفته شد، یک امر اقتباسی است؛ ولی برهان صدیقین شیخ، یک برهان ابتکاری است؛ زیرا ابن سینا نخستین کسی است که این برهان را بسط داد و نام صدیقین را بر آن نهاد؛ هرچند که فارابی پیش از ابن سینا به این برهان اشاره کرده است. ولی راه سوم توماس که امر ممکن را چیزی تلقی می کند که بذاته وجود ندارد و نوعی تمایز میان ذات و وجود را در مخلوقات می پذیرد، کاملاً اقتباسی است؛ زیرا این تمایز را فیلسوفان مسلمان، به خصوص ابن سینا روشن کرده اند؛ تمایزی که مبنای استدلال برای ابن سینا بود و هم چون موتور محرکهْ براهین توماس در باب اثبات وجود خدا درآمده است.(2) توماس از طریق ابن سینا با برهان امکان و وجوب و برهان علیت آشنا شده است. او این برهان را