براهین جهان شناختی از دیدگاه ابن سینا و آکویناس صفحه 94

واجب الوجود بالذات و واجب الوجود بالغیر؛ بیان خصوصیات و ویژگی های واجب الوجود و ممکن الوجود؛ بیان اصل علیت و معلولیت، و در نهایت بیان بطلان دور و تسلسل، توضیح مقدمات بود و نتیجه آن اثبات واجب الوجود بالذات است؛ زیرا وجود اگر واجب الوجود بالذات

است، مطلوب ما ثابت است و اگر واجب الوجود بالذات نباشد، طبق مقدماتی که توضیح داده شد، باید منتهی به واجب الوجود بالذات بشود.

ح) برهان لِمّی یا انّی

از دیدگاه ابن سینا موثق ترین برهان اثبات وجود خدا، برهان صدیقین است که در آن، استدلال از راه وجود صورت می گیرد؛ بدون این که نیازی به آثار و مخلوقات باشد. در این جا ممکن است این پرسش پیش بیاید که آیا این برهان، «لمّی» است یا «انّی»؟

البته در دیگر براهین، نظیر برهان امکان، علت و معلول، برهان حدوث و برهان حرکت، شکی نیست که همه آنها از برهان های «انّی» هستند؛ زیرا در آنها از آثار و افعال خداوند (معلول) به وجود خداوند (علت) پی برده می شود و البته برهانی که در آن از طریق معلول، استدلال به وجود علت بشود، مفید یقین نیست.(1)

در مورد برهان صدیقین آرای متفاوتی بیان شده است:

الف) علامه حلی از آن تعبیر به برهان «لمّی» کرده است(2).

ب) علامه طباطبایی آن را برهان «انّی» از نوع دیگر آن دانسته است. نوعی از برهان «انّی» که در آن از یکی از لوازم وجود، به سوی